Si­na­sa­man­ta­la ng re­hi­meng Du­ter­te ang kri­sis ng pandemyang Covid-19 upang la­long pa­la­wa­kin ang ka­pang­ya­ri­hang dik­ta­dor at pa­hig­pi­tin ang ka­pit ni­to sa po­der. Ma­ta­pos bi­gong pi­gi­lan ang pag­ka­lat ng bay­rus ga­mit ang mi­li­taristang lockdown, nag­ba­ban­ta ito nga­yong gagamit ng ba­tas mi­li­tar at ipa­kat ang mga sun­da­lo pa­ra ipai­la­lim ang ban­sa sa “to­tal lockdown” sa nga­lan ng “pag­pa­taw ng kaa­yu­san.” Nagsisilbi ito sa nagpapatuloy na layunin ng rehimen na itatag ang isang pasistang diktadura.

Mahigit isang buwan na ang nakaraan nang unang ipi­na­tang­gap sa ma­ma­ma­yang Pi­li­pi­no ang kwa­ran­ti­na at lockdown bi­lang hak­bang pa­ra pa­ba­ga­lin ang pag­ka­lat ng bay­rus ka­pa­lit ang inaa­sa­hang maa­gap na mga hak­ba­nging pang­ka­lu­su­gan at so­syo­-e­ko­no­mi­ko. Su­ba­lit ang mga ito’y hin­di ipi­na­tu­pad nang maa­yos, sa­pat at ma­tu­lin. Isang bu­wan mu­la nang ipa­taw ang lockdown sa Luzon at ma­ra­ming ba­ha­gi ng Vi­sa­yas at Min­da­nao, pa­tu­loy ang pag­ka­lat ng Covid-19 sa ban­sa at pag­ha­wa sa pa­pa­ra­ming tao. Mil­yun-mil­yong pa­mil­ya ang na­gu­gu­tom, ba­li­sa at na­nga­ngam­ba sa hin­di maa­yos na pa­ma­ma­la­kad at pa­ba­gu-ba­go at pa­das­kul-das­kol na pla­no ni Du­ter­te at kan­yang wa­lang-a­lam na mga he­ne­ral.

Bi­go ang re­hi­men na ipa­tu­pad ang ki­na­kai­la­ngang mga hak­ba­ngin pa­ra ar­ma­san ang pam­pub­li­kong sis­te­mang pang­ka­lu­su­gan na la­ba­nan ang pag­ka­lat ng bay­rus at big­yan ng ayu­dang so­syo­-e­ko­no­mi­ko ang mil­yun-mil­yong pa­mil­yang nag­du­sa sa lockdown. Bu­lag­sak at bu­ra­ra ang pla­no ng mga ahen­sya ng gub­yer­no sa pag­ha­rap sa kri­sis.

Wa­la pa itong hak­bang pa­ra sa sis­te­ma­ti­kong mass scree­ning at tes­ting sa po­pu­la­syo­n, na pi­na­ka­im­por­tan­teng sang­kap sa pag­la­ban sa pan­de­mya. Umaa­sa ito sa ini­sya­ti­ba ng mga pri­ba­dong os­pi­tal, or­ga­ni­sa­syon at lo­kal na gub­yer­no. Hin­di ito nag­li­pat ng sa­pat na pon­do pa­ra ita­yo ang ba­gong mga pa­si­li­dad, ku­mu­ha ng mga duk­tor at nars, mag­sa­nay ng mga mang­ga­ga­wang pang­ku­lu­su­gan at mag­ta­yo ng mga pab­ri­ka pa­ra magprod­yus ng mga ka­ga­mi­tang pang­ka­lig­ta­san at pa­ra sa mass scree­ning at tes­ting. Mga pu­lis at mi­li­tar ang bi­nig­yan ng pra­yo­ri­dad sa “hazard pay” sa ha­lip na mga nars at duk­tor.

Ma­ta­pos na mag­ham­bog na may­roon siyang pe­ra, si­na­sa­bi nga­yon ni Du­ter­te na wa­lang pe­ra ang gub­yer­no bilang palusot sa bu­ruk­ra­ti­ko, ma­gu­lo at ti­ni­ti­pid na pon­dong pang-a­yu­da sa ma­ma­ma­yan. Ku­lang ang ipi­na­ma­ma­ha­ging pon­do. Pi­na­ka­nag­du­ru­sa sa lockdown ang mga mang­ga­ga­wa at ma­la-p­ro­le­tar­yo. Na­gi­ging des­pe­ra­do na rin ang mga pamilyang may ka­tam­ta­mang ki­ta da­hil nauu­bu­san na si­la ng ipon. Da­hil nauu­bos na ang tu­long mu­la sa mga pri­ba­dong or­ga­ni­sa­syo­n, ma­ra­mi ang na­tu­tu­lak na su­wa­yin ang m­ga pag­hi­hig­pit sa ha­nga­ring ku­mi­ta nang ka­hit pa­paa­no.

Ang tu­gon ng re­hi­men sa Covid-19 ay pi­na­ngu­ngu­na­han ng mga upi­syal mi­li­tar, sa ha­lip na eksper­to sa ka­lu­su­gan, ka­ya mi­li­ta­ris­ta ang pag­ha­rap sa kri­sis. Ma­bi­lis na du­ma­ra­mi ang na­ka­pa­kat na mga pwer­sang mi­li­tar sa Na­tio­nal Ca­pi­tal Re­gi­on. Gi­na­ga­mit ng mga sun­da­lo at pu­lis ang ka­pang­ya­ri­hang ba­tas mi­li­tar pa­ra “i­pa­taw ang kaa­yu­san.” Ilam­pung li­bo na ang ina­res­to at idi­ne­ti­ne sa pag­la­bag sa kwa­ran­ti­na.

Ka­hit sa git­na ng kri­sis pang­ka­lu­su­gan, nag­pa­kat ang re­hi­men ng li­bu-li­bong mga sun­da­lo sa ka­na­yu­nan pa­ra paig­ti­ngin ang kontra-in­sur­hen­sya at mag­lus­tay ng daan-da­ang mil­yong pi­so sa ma­gas­tos na mga ope­ra­syong pang­kom­bat, pam­­bo­bom­ba, say­war at pag­ga­mit ng mga dro­ne. Umii­kot sa ka­na­yu­nan ang kan­yang mga sun­da­lo na wa­lang pag-ii­ngat sa ka­lu­su­gan, at isi­na­sa­pe­lig­ro ang nga­yo’y di pa na­ha­ha­wang mga bar­yo. Tu­lad sa syu­dad, nagtset­sek­poynt si­la sa mga pam­ban­sa at pampru­bin­syang kal­sa­da.

Kai­la­ngang kai­la­ngan ang mga re­por­ma sa eko­nom­ya pe­ro pi­ni­li pa rin ng gub­yer­nong pa­na­ti­li­hin ang mga pa­ta­ka­rang neo­li­be­ral na da­hi­lan ba­kit ku­lang ang pon­do sa ka­lu­su­gan at mga ser­bi­syong pan­li­pu­nan. Nag­te­ngang-ka­wa­li ito sa si­gaw pa­ra isus­pin­de ang pag­ba­ba­yad-u­tang, at sa ha­lip ay nag­pap­la­nong mu­ling hu­mi­ram, ilu­bog la­lo ang ban­sa sa utang at ka­lau­na’y ma­ni­ngil ng dag­dag pang bu­wis.
Pa­ra pa­la­ka­sin ang kan­yang pag­ha­ha­ring aw­to­ri­tar­yan at big­yang-mat­wid ang pla­nong mag­pa­taw ng dag­dag na ma­lu­pit na hak­ba­ngin, si­ni­si­si ng re­hi­meng Du­ter­te ang ma­ma­ma­yan sa pag­ka­lat ng sa­kit, pi­nu­pun­tir­ya ang ilang “pa­sa­way” pa­ra tu­lig­sa­in ang la­hat li­ban ang sa­ri­li ni­tong mga pag­ka­ka­ma­li, ka­bi­gu­an at ka­hi­na­an. Ta­ha­san na ang pag­si­si­nu­nga­ling ni Du­ter­te, sa pagsasabing ma­ta­gal na raw ni­yang na­ki­ta ang mang­ya­ya­ri ka­ya raw maaga niyang ipi­na­taw ang lockdown pa­ra pi­gi­lang ku­ma­lat ang sa­kit.

Su­ba­lit alam na alam ng la­hat na tu­mang­gi ang gub­yer­nong Du­ter­te sa hi­ni­hi­ngi ng ba­yan noon pang Ene­ro at Peb­re­ro na isa­ra ang ban­sa sa Chi­na kung saan nag­si­mu­la ang bay­rus. Hu­ling-hu­li nang ipi­na­taw sa Luzon ang lockdown na wa­lang kaa­ki­bat na hak­ba­ngin pa­ra tu­ku­yin at iku­long ang bay­rus, at ma­la­la pa, wa­lang sa­pat na su­por­tang pan­li­pu­nan pa­ra ayu­da­han ang ma­la­wak na ma­sa sa pa­na­hon ng kri­sis.

Si­ni­sin­dak ni Du­ter­te ang ba­yan pa­ra pa­ni­wa­la­in si­lang ma­ga­ga­pi ang bay­rus sa kan­yang “su­mu­nod lang ka­yo” na doktri­nang dik­ta­dor. Si­na­sa­man­ta­la ni­ya ang ta­kot sa bay­rus pa­ra pa­lu­hu­rin ang mga tao sa kan­yang aw­to­ri­dad, at lum­pu­hin si­la sa utos na “mag­ku­long sa ba­hay.” Kung na­wa­wa­la ang ta­kot sa bay­rus da­hil sa des­pe­ra­syong mag­ha­nap­bu­hay, mag­ba­ban­ta at ga­ga­mi­tin na­man ni Du­ter­te ang ta­kot ng mga tao sa kan­yang du­gu­ang re­kord.

Da­hil wa­lang ma­la­wa­kang scree­ning, tes­ting at contact tra­cing, ka­hit pa may lockdown at mga tsek­poynt si Du­ter­te, pa­tu­loy na ku­ma­ka­lat ang di na­ta­ta­lun­tong bay­rus at nga­yo’y nag­ba­ban­tang lu­ma­ga­nap sa sik­si­kang mga ko­mu­ni­dad sa ka­lun­su­ran. Lig­tas pa sa nga­yon ang mga tao sa ka­na­yu­nan, la­lu­na sa mga lib­lib na ko­mu­ni­dad, su­ba­lit maaa­ri rin si­lang ma­ra­mi­hang mahawa kung di pa rin ma­ti­tik­ti­kan ng gub­yer­no ang bay­rus.

Ang pag­su­ot ng face mask, ang pag­la­la­yu-layo, ta­mang pag­li­li­nis at sa­ni­ta­syon ay mga kai­la­ngang hak­bang pa­ra iwa­san o pa­ba­ga­lin ang pag­ka­lat ng bay­rus. Su­ba­lit epek­ti­bo la­mang na ma­pi­pi­gil ang pag­ka­lat nito sa pa­ma­ma­gi­tan ng mass scree­ning at tes­ting, ma­hig­pit na contact tracing o pag­ta­lun­ton sa mga taong nagkaroon ng kontak sa nahawa at ma­su­gid na pag­hi­hi­wa­lay at pagbubukod sa kanila. Sa ga­no­on la­mang ma­pu­pu­tol ang ka­de­na ng pag­ha­ha­wa­an ng sa­kit.

Pi­na­tu­tu­na­yan ng ka­ra­na­san ng South Ko­rea, Viet­nam, Ve­nezue­la, Cu­ba, Ca­na­da, Ice­land at iba pang ban­sa na ma­ko­kontrol o ma­pa­ba­ba­gal ang pag­ka­lat ng bay­rus sa pa­ma­ma­gi­tan ng pag­tik­tik at pag­hi­hi­wa­lay, ka­hit wa­la ang lub­hang pag­hi­hig­pit la­ban sa pag­bya­he o pag­tat­ra­ba­ho, at la­lo na, ka­hit wa­la ang lub­hang ma­pa­nu­pil na pag­ga­mit ng mi­li­tar at pu­lis pa­ra ob­li­ga­hing su­mu­nod ang mga tao sa mga hak­ba­nging pang­ka­lu­su­gan.

Ma­hi­git 6,200 ang na­ha­wa ng Covid-19 sa Pi­li­pi­nas, ka­ya re­la­ti­bong ma­la­la na ang ina­bot ng pag­ka­lat ni­to sa ban­sa. Ka­ya kai­la­ngang-kai­la­ngan na nga­yon na isa­ga­wa ang ma­la­wa­kang scree­ning at tes­ting at contact tracing. Kai­la­ngan ni­to ang pag­pa­pa­ki­los, pag­sa­sa­nay at pag­bi­bi­gay ng ka­ga­mi­tan sa puo-pu­ong li­bong mang­ga­ga­wang pang­ka­lu­su­gan upang ga­lu­ga­rin ang mga ko­mu­ni­dad, pab­ri­ka, paa­ra­lan at iba pa. Da­pat pa­ki­lu­sin at pa­king­gan ang si­yen­ti­pi­kong ko­mu­ni­dad upang isa­ga­wa sa pa­ra­ang sis­te­ma­ti­ko at ma­bi­lis ang kam­pan­yang ito. Da­pat ita­tag ang ma­ki­nar­yang ito sa tu­long ng mga lo­kal na gub­yer­no, mga or­ga­ni­sa­syong si­bi­ko at re­li­hi­yo­so at mga or­ga­ni­sa­syong ma­sa. Da­pat may bu­kas na kon­sul­ta­syon at ang la­hat ay da­pat hi­ka­ya­ting ubos-ka­yang ga­win ang la­hat pa­ra ma­hin­to ang pag­ka­lat ng bay­rus.

Ka­pu­ri-pu­ri na si­nu­way ng ilang mga upi­syal ang utos ng mga he­ne­ral ni Du­ter­te sa pag­sa­sa­ga­wa ng ma­la­wa­kang tes­ting, contact tracing, pag­lu­lu­wag ng kwa­ran­ti­na at pa­ma­ma­ha­gi ng ayu­da. Su­ba­lit ma­wa­wa­lan ng say­say ang mga ito kung hi­wa-hi­wa­lay ang ka­ni­lang pag­si­si­kap. Da­pat may ini­sya­ti­ba sa iba­ba, ha­bang may pon­do, tu­lak at koor­di­na­syon mu­la sa ita­as.

Sa ma­da­ling sa­li­ta, upang ta­lu­nin ang Covid-19, da­pat pa­ya­bu­ngin, hin­di pa­ta­yin, ang de­mok­ra­sya. Hin­di ma­li­li­pol ang Covid-19 ng anu­mang ti­ra­ni­ya ni Du­ter­te. Ta­li­was di­to, kung wa­lang ma­la­wa­kang tes­ting at contact tracing pa­ra ta­lun­tu­nin at ihi­wa­lay ang mga nag­da­da­la ng bay­rus, ang pag­hi­hig­pit sa lockdown at kwa­ran­ti­na ay mga bu­lag na hak­bang na sa ka­du­lu-du­lu­ha’y pa­wang mga pa­sis­tang meka­nismo pa­ra su­pi­lin ang de­mok­ra­sya.

Sa ha­rap ng nag­pa­pa­tu­loy na ka­bi­gu­an ng re­hi­meng Du­ter­te na kontro­lin ang pag­ka­lat ng Covid-19, tung­ku­lin ng sam­ba­ya­nang Pi­li­pi­no na mas ak­ti­bong igi­it sa gub­yer­no na isa­ga­wa ang mass tes­ting at contact tracing at tu­tu­lan ang wa­lang tak­dang pag­pa­pa­la­wig ng mi­li­tary lockdown at mga tsek­poynt na lu­mik­ha ng di na ma­ba­tang ma­ka­ta­ong kri­sis.

Ka­sa­bay ni­to, da­pat ni­lang itu­lak ang kag­yat at sa­pat na su­por­tang pan­li­pu­nan sa an­yo ng pa­ma­ma­ha­gi ng pondo. Maaa­ri ni­lang itu­lak ang gub­yer­no na mag­la­an ng sa­pat na pon­do pa­ra big­yan ang ba­wat pa­mil­ya ng ka­tum­bas ng tak­dang mi­ni­mum na ara­wang sa­hod. Hi­ni­hi­ngi ng sam­ba­ya­nang Pi­li­pi­no na ma­na­got si Du­ter­te at kan­yang mga bu­sal­sal na he­ne­ral sa bi­gong pag­ha­rap sa Covid-19. Kung di tu­tu­gu­nan ang mga hi­ni­hi­ngi ng ba­yan, la­long ma­ga­ga­tu­ngan ang ka­ni­lang si­gaw pa­ra sa pag­bi­bi­tiw ni Du­ter­te o pa­ra sa kan­yang pag­pa­pa­tal­sik sa pa­ma­ma­gi­tan ng di­rek­tang de­mok­ra­ti­kong ak­syon ng ma­ma­ma­yan.

Sa git­na ng lockdown, mga ka­hi­ra­pang eko­no­mi­ko at ku­lang na su­por­tang gub­yer­no, da­pat ipag­pa­tu­loy ng mga or­ga­ni­sa­syong ma­sa ang pag­tu­tu­lu­ngan sa ka­ni­lang mga ko­mu­ni­dad, pa­la­ka­sin ang pag­ka­kai­sa ng mga tao upang sa­ma-sa­mang pa­ngi­ba­ba­wan ang kri­sis sa ka­bu­ha­yan at ka­lu­sugan. Maaa­ri ni­lang ipag­pa­tu­loy ang sa­ma-sa­mang pag­ha­han­da ng pag­ka­in, ko­lek­ti­bong pag­bi­li ng sup­lay, koo­pe­ra­ti­bang tin­da­han, pag­ga­wa ng mga face mask pa­ra sa ko­mu­ni­dad, at pag­ti­pon ng re­kur­so sa pa­ma­ma­gi­tan ng do­na­syon at iba pang pa­ra­an. Da­pat tu­ku­yin ni­la at big­yan ng su­por­ta ang mga na­nga­ngai­la­ngan ng dag­dag na tu­long tu­lad ng mga na­ka­ta­tan­da at may sa­kit, mga bun­tis, mga sing­le pa­rent at iba pa.

Da­pat igi­it ng mga un­yon ng mga mang­ga­ga­wa na ba­ya­ran si­la ng ka­tum­bas ng gas­tos ni­la sa bu­wan sa pa­na­hon ng lockdown. Da­pat igi­it ng mga mang­ga­ga­wa sa mga pab­ri­ka, res­taw­ran, mga tin­da­han, bo­ti­ka at iba pang empre­sa ang ka­lig­ta­san sa ka­ni­lang pi­nag­tat­ra­ba­hu­an pa­ra pro­tek­syu­nan si­la la­ban sa Covid-19. Da­pat igi­it ng mga kontraktwal ang pa­tu­loy nilang pag­tatrabaho at segurdad sa em­pleyo.

Da­pat igi­it ng mga ma­ni­nin­da sa pa­leng­ke, ka­bi­lang ang mga may-a­ri ng ma­li­li­it na tin­da­han, ang mas ma­ba­bang upa sa ka­ni­lang mga pwes­to. Da­pat igi­it ng mga mag­sa­sa­ka ang sub­sid­yo ng es­ta­do pa­ra bil­hin ang pa­lay at iba pang pro­duk­tong bu­kid pa­ra ilig­tas si­la sa pag­ka­lu­gi at upang di su­mi­rit ang mga pre­syo. Da­pat igi­it ang mas ma­la­king pon­do pa­ra sa mga lo­kal na gub­yer­no upang ma­ka­tu­gon sa mga ka­hi­li­ngan at pa­nga­ngai­la­ngan ng ka­ni­lang mga sa­kop.

Ti­na­ta­wa­gan ng Par­ti­do ang la­hat ng ko­mi­te ni­to sa mga syu­dad na pa­tu­loy na mag­pa­la­kas at mag­kon­so­li­da, at ga­ba­yan at pa­mu­nu­an ang ba­yan at ang ka­ni­lang mga or­ga­ni­sa­syon sa pag­ha­rap sa kri­sis.

Sa ka­na­yu­nan, ti­na­ta­wa­gan ng Par­ti­do ang Ba­gong Huk­bong Ba­yan na big­yang pra­yo­ri­dad ang pag­res­pon­de sa pa­nga­ngai­la­ngang pang­ka­lu­su­gan at pang-e­ko­nom­ya ng ba­yan. Ang pag­pa­pa­la­wig ng ti­gil-pu­tu­kan bi­lang tu­gon sa pa­na­wa­gan ng Uni­ted Na­ti­ons pa­ra sa pan­da­ig­di­gang ti­gil-pu­tu­kan ay nag­bi­bi­gay sa la­hat ng yu­nit ng BHB ng opor­tu­ni­dad na pa­la­wa­kin ang naa­bot ng ka­ni­lang kam­pan­ya sa pam­pub­li­kong ka­lu­su­gan pa­ra tu­lu­ngan ang ma­sang mag­sa­sa­ka na pi­gi­lan ang pag­ka­lat ng Covid-19 at pag­han­da­an ang po­sib­leng mga pag­ka­ha­wa ng mga tao sa ka­ni­lang mga bar­yo. Da­pat itu­loy ang pag­bi­bi­gay im­por­ma­syo­n, ka­sa­bay ng pag­sa­sa­nay sa ko­mu­ni­dad sa scree­ning, pag­ha­han­da ng mga ki­na­kai­la­ngang pa­si­li­dad at ka­ga­mi­tan pa­ra sa pag­hi­hi­wa­lay at pag-a­la­ga sa may­sa­kit, at transpor­ta­syon pa­ra mag­ha­tid sa mga os­pi­tal sa syu­dad. Dag­dag pa, da­pat ni­lang tu­lu­ngan ang ma­sa na isu­long ang mga pa­ki­ki­ba­kang an­tip­yu­dal at pa­ra ita­as ang pro­duk­syon sa ha­rap ng na­ka­am­bang pag­bu­lu­sok ng eko­nom­ya.

Ka­sa­bay ni­to, da­pat ma­na­ti­ling ma­ta­as ang aler­to ng BHB sa ha­rap ng pi­na­ig­ting na mga ope­ra­syon ng AFP. Ha­bang pi­na­na­na­ti­li ang ma­hig­pit na pag­li­li­him upang di ma­tu­koy ng kaa­way, da­pat han­da si­lang ma­ki­pag­la­ban sa mga pa­sis­tang pwer­sa na de­ter­mi­na­dong pi­gi­lan ang huk­bong ba­yan na mag­bi­gay ng su­por­ta at ser­bi­syo sa ba­yan.

Da­pat si­ka­pin ng ma­ma­ma­yang Pi­li­pi­no na wa­ka­san ang pag­ka­lum­pong du­lot ng ipi­na­taw na lockdown ng re­hi­meng Du­ter­te. Da­pat ha­na­pin ni­la ang mga pa­ra­an upang iha­tid ang ka­ni­lang bo­ses at sa­ma-sa­mang ku­mi­los. Dapat ni­lang pa­ngi­ba­ba­wan ang ta­kot sa bay­rus, at ba­sa­gin din ang te­ror ng pag­ha­ha­ring ba­tas mi­li­tar ni Du­ter­te.