Ang gi­na­ta­wag nii­ning “bag-ong nor­mal,” sa ki­nau­yu­kan, mao ang la­baw pang paggra­be sa pi­na­kag­ra­be nga as­pe­to sa se­mi­ko­lon­yal ug se­mip­yu­dal nga sis­te­ma.

Translation/s: English | Pilipino

Gi­na­pa­hi­mus­lan sa re­hi­meng Du­ter­te ang pan­dem­yang Covid-19 sa Pi­li­pi­nas aron pa­la­na­ton ang mga pa­sis­tang la­kang nga gi­pa­ham­tang nii­ni sa nga­lan sa “pag­sum­po” sa sa­kit. Ang gi­na­ta­wag nii­ning “bag-ong nor­mal,” sa ki­nau­yu­kan, mao ang la­baw pang paggra­be sa pi­na­kag­ra­be nga as­pe­to sa se­mi­ko­lon­yal ug se­mip­yu­dal nga sis­te­ma. Ila­lum nii­ni, hi­la­bi­han ka bru­tal nga pa­sis­mo, mas gra­beng pa­li­si­yang neo­li­be­ral ug mas gra­be nga ko­rap­syon ang ipa­tun­hay sa ti­ra­nong si Du­ter­te.

Ka­pin 50 ka ad­law su­kad nga gi­pa­ham­tang ni Du­ter­te ang “lockdown” sa Luzon ug sa lain-laing ba­hin sa na­sud nga nag­bu­nga na sa wa­lay su­sa­mang ka­gu­tom ug ka­li­sud sa ka­taw­han ug na­ga­gu­ba sa eko­no­mi­ya sa na­sud. Hang­tud ka­ron, wa­la pa gi­ha­poy gi­na­hi­mong ini­sya­ti­ba ang iyang gub­yer­no alang sa ma­luk­pa­nong si­yen­ti­pi­kong pa­nu­ki­du­ki sa ti­nu­od nga ihap sa na­tak­dan sa Covid-19 ug gig­ra­be­hon nii­ni sa mga na­nga­tak­dan. Ku­lang, la­ngan ug bu­lag-bu­lag ang mga paning­ka­mot nii­ni sa mass tes­ting, ug ku­lang kaa­yo ang pon­do ug per­so­na­he pa­ra mag-ek­sa­men sa mga sam­pol.

Nag­pa­bi­ling anaa sa kangitngit ang ka­taw­hang Pi­li­pi­no sa kung un­sa ang si­yen­ti­pi­ko ug pang­la­was nga su­ka­ra­nan sa na­ga­pa­da­yong mi­li­ta­ris­tang lockdown nga gi­ta­wag og ge­ne­ral ug en­hanced com­mu­nity qua­ran­ti­ne (GCQ ug ECQ) ug kung un­sa na ang na­kab-ot nii­ni. Sam­tang gi­na­pa­bi­ling bu­ta ug na­lu­kup sa ka­had­lok sa Covid-19 ang ka­taw­han, nag­pa­su­la­bi usab si Du­ter­te ug ang iyang pa­sis­tang pun­dok sa pag­pa­tu­man sa mas ba­ngis ug bru­tal nga la­kang ug pa­li­si­ya.

Sa na­ga­pa­da­yon nga lockdown, wa­lay puas nga gi­na­ya­ta­kan sa mga pu­lis ug sun­da­lo ni Du­ter­te ang ba­ta­kang mga ka­tu­ngod sa ka­taw­han. Bi­san wa­lay ka­lam­bi­gi­tan ug sa pag­ka­ti­nu­od suk­wa­hi sa dek­la­ra­syong pag­si­gu­ro sa pang­pub­li­kong pang­la­was, ga­tu­san ka li­bong ka­taw­han ang pu­gos nga gi­nap­re­so sa ilang mga ba­lay sa gi­ta­wag nga mga “to­tal lockdown.”

Gi­na­ron­da sa mga ar­ma­dong gin­sak­pan ni Du­ter­te ang mga ka­bus nga ko­mu­ni­dad ug mga pri­ba­dong sub­di­bi­syon aron iban­si­wag ang ka­had­lok ug ka­ba­la­ka. Wa­la’g tuo ang gi­na­dakop, gi­na­po­sa­san, gi­na­ku­la­ta, gi­nap­re­so ug gra­be nga gi­na­pa­sa­ki­tan bi­san sa simpleng mga ka­sip­ya­tan. Dag­hang lu­gar ang na­ka­pai­la­lum sa curfew. Wa­la’g tuo ang mga tsek­poynt. Ba­wal magpro­tes­ta. Ba­wal mag­rek­la­mo. Gi­na­pai­la­lum ug gi­na­kontrol sa pu­lis ug mi­li­tar bi­san ang pag­ti­na­ba­ngay ug pag­pang­ha­tag og ayu­da, ta­nan sa nga­lan sa “social dis­tancing.”

Sa ka­ba­ni­kan­han, la­baw pang mig­ra­be ang pag­pa­num­po sa AFP sa ma­sang mag-uu­ma ka­dungan sa gi­pag­ra­beng ope­ra­syong “kontra-in­sur­hen­si­ya.” La­baw nga pag-an­tus ug ka­hi­nga­wa ang gi­bu­nga sa mga tsek­poynt ug pag­pang­re­ki­sa, pag­ba­wal nga mag-u­ma, pag­kontrol sa gi­dag­ha­non sa pwe­deng pa­li­ton, pag­pa­ngu­ting­kay sa mga ba­lay, pag­pang­hul­ga aron pug­son nga ma­kig­ti­na­ba­ngay sa mi­li­tar, ug uban pang pa­maa­gi sa pag­pa­num­po ngad­to sa mga mag-uu­ma.

Pi­na­ka­tar­get sa pa­sis­tang mga pa­li­si­ya ni Du­ter­te ang mga de­mok­ra­ti­ko ug ma­ki­na­sud­nong pwer­sa ug mga kri­ti­kong na­ga­but­yag sa ku­lang kaa­yo ug hi­la­bi­han ka la­ngan nga pag­ha­tag og ayu­da pa­na­hon sa lockdown, sa hi­la­bi­han ka ku­lang nga su­por­ta sa mga ma­mu­mu­ong pang­la­was, sa pag­pa­sa­gad sa mga pang­pub­li­kong os­pi­tal ug sa nau­nang pag­ba­le­wa­la ug ku­lang nga pag­pa­ngan­dam sa pag­ku­ya­nap sa Covid-19, ug uban pang dag­kung ka­bu­ang pa­na­hon sa pan­dem­ya.

Sa aktwal, gi­pa­ham­tang na ni Du­ter­te ang pag­ha­ring mi­li­tar ug pu­lis pi­naa­gi sa lockdown. Tu­mong nii­ning pa­ra­li­sa­hon ang de­mok­ra­ti­kong pag­su­kol sa ka­taw­han ug irat­sa­da ang pag­pa­tu­man sa an­ti-ka­taw­han nga mga pa­li­si­yang neo­li­be­ral nga du­gay nang gus­tong ipa­tu­man sa reak­syu­nar­yong es­ta­do.

Sa pa­ma­ha­yag mis­mo sa Ma­lacañang, wa­lay ka­lai­nan ang “bag-ong nor­mal” sa gi­na­ta­wag nii­ning “GCQ” kung asa hu­got nga gi­na­kontrol ug gi­na­su­bay­ba­yan sa es­ta­do ang li­hok sa ma­tag myembro sa ti­bu­ok ko­mu­ni­dad. Gi­na­sul­ting mag­pa­bi­lin ang maong “ka­hap­say” hang­tud ma­ka-im­ben­to og tam­bal, nga ma­ma­hi­mong mo­lung­tad og 18 ka bu­lan (o hang­tud Di­sye­mbre 2021), ma­tud sa mga si­yen­tis­ta.

Ga­mit ang hi­nung­dan nga ki­na­hang­lan pa gi­ha­pon ang “social-dis­tancing,” ipa­bi­lin sa re­hi­men ang pag­ba­wal sa mga pa­nag­tapok. Ipa­nga­ta­ru­ngan nii­ni ang pag­ku­ya­nap sa bay­rus aron ipa­bi­lin ang pag­ba­wal sa pag­pa­ma­sa­da sa dag­hang dray­ber sa dyip ug tray­si­kel, in­gon­man ang pag­ga­was ug pagtra­ba­ho sa mi­nil­yong se­mi-prole­tar­ya­dong kontraktwal. Mag­pa­bi­lin ang mga tsek­poynt sa hi­nung­dang ki­na­hang­lang ku­ha­on ang tem­pe­ra­tu­ra sa mga mia­gi. Pa­ga­pa­hug­ton nii­ni ang mga “la­kang pang­sa­ni­tay­son” aron ipa­si­ra­do ang dag­hang gag­may nga ne­go­syo. Abli­han nii­ni ang mga eskwe­la­han ug pab­ri­ka, apan pa­da­yon nii­ning iba­wal ang dag­kung pa­nag­ta­pok sa mga es­tud­yan­te ug ma­mu­muo. Gi­na­du­so ni Du­ter­te ang ma­pa­num­pu­on nga Na­tio­nal ID System sa nga­lan sa mas epi­sye­nteng pag­pang­ha­tag og ayu­da o pa­ra sa “pag­su­bay­bay sa bay­rus.”

Sa nga­lan sa pag­pa­lu­ag sa mga kal­sa­da, gi­na­ba­wal sa re­hi­men ang pag­pa­sa­da sa mga daang dyip aron ma­pu­li­han ki­ni og bag-ong mga sak­ya­nan gi­kan sa Chi­na nga gu­nit sa dag­kung ne­go­sya­nte. Sa ta­ku­ban sa pag­pa­pa­lu­ag sa mga syu­dad, idu­so nii­ni ang ma­luk­pa­nong de­mo­li­syon sa mga ko­mu­ni­dad sa mga ka­bus ila­lum sa prog­ra­mang “Ba­lik Pro­bin­sya” aron maang­kon sa dag­kung bur­ge­sya­-kompra­dor ug mga lang­yawng ka­pi­ta­lis­ta ang mga pri­me­ra kla­seng ka­yu­ta­an sa Ka­may­ni­la­an.

Gi­pa­hi­mus­lan usab ni Du­ter­te ang pan­dem­ya sa di­hang gi­pa­ham­tang ni­ya bag-o­hay lang ang 10% nga du­gang bu­his sa gi­na-­im­port nga kru­dong la­na nga si­gu­ra­dong ipaa­ba­ga sa ka­taw­han. Sam­tang gi­na­pas­pa­san sa re­hi­men ang pla­nong pagamyon ang bu­his sa dag­kung ka­pi­ta­lis­ta sa nga­lan sa sub­ling pag­bu­hi sa eko­no­mi­ya, nag­du­mu­li usab ki­ning pa­mi­na­won ang pa­nga­yo sa katawhan nga iba­su­ra o isus­pin­de ang pag­pa­tu­man sa TRAIN Law nga nag­pa­ha­tang og bug-at nga bu­his sa mga ba­ta­kang kon­su­mo. Dugang bu­his usab ang du­gay nang gi­pa­tu­man bug­ti sa kapin­kun-ku­lang $4 nga bil­yong bag-ong utang sa Pi­li­pi­nas sa World Bank, ADB ug uban pang ahen­sya.

Ta­li­wa­la sa kri­sis pang­la­was ug na­ga­sa­ga­yad nga eko­no­mi­ya, la­baw nga nag­kag­ra­be ang bu­ruk­ra­ta-kapi­ta­lis­tang pag­pa­ngaw­kaw. Gi­na­pa­hi­mus­lan ni Du­ter­te ug sa iyang mga kro­ni ug bur­ge­sya­-kompra­dor ang kri­sis aron mag­ha­kop og da­kung tu­bo. Ta­taw nii­ni ang pag­mo­no­pol­yo sa pa­mil­yang Vil­lar ug ni Den­nis Uy sa mga kontra­ta alang sa pag­tu­kod og mga qua­ran­ti­ne cen­ter.

Gi­na­ga­mit ni Du­ter­te ang iyang dik­ta­dur­yang pag­ha­ri aron pa­lu­hu­ron sa iyang ka­gus­tu­han ang ta­nang dag­kung bur­ge­sya­-kumpra­dor. Ang pi­pi­la ka bu­lan na ni­yang pag­pang­hul­ga sa pa­mil­yang Aya­la ug kang Manny Pa­ngi­li­nan mi­sang­pot bag-o­hay lang sa ku­nu­hay “pag­pa­nga­yo og pa­say­lo” ni Du­ter­te, nga dra­ma la­mang aron ta­bu­nan ang bi­nil­yong pi­song mga areg­lu­han.

Niad­tong Abril 5, gi­man­do sa re­hi­meng Du­ter­te ang pag­pa­si­ra­do sa ABS-CBN, usa ka daya­g nga ata­ke sa ga­was­nong pag­pa­ma­ha­yag. Gi­na­pa­hi­mus­lan ni­ya ang lockdown aron wa­lay magpro­tes­ta. Gii­ni­tan ni Du­ter­te ang ABS-CBN tu­ngod kay wa­la ki­ni mi­tu­man sa iyang kum­pas. Du­gay na nga gi­na­pu­ga ug gi­na­pig-ot sa mga bu­ruk­ra­ta-ka­pi­ta­lis­ta ang ABS-CBN aron ma­kig-a­reg­lo bug­ti sa ilang prang­ki­sa o ka­ha ob­li­ga­hon ki­ning iba­lig­ya ang kum­pan­ya sa mga nag­la­way nga kro­ni ni Du­ter­te ug ka­kun­sa­bo ni­lang mga lang­yawng ka­pi­ta­lis­ta.

Gra­beng pag­pang­lu­pig, pag­pang­da­ug­da­ug ug ko­rap­syon ang “bag-ong nor­mal” ila­lum sa pa­sis­tang re­hi­meng Du­ter­te. Sam­tang nang­hul­ga si Du­ter­te nga idek­la­ra ang ba­la­od mi­li­tar, gi­na­pa­tu­man na ni­ya ang mga ele­men­to sa ab­so­lu­tong pag­ha­ring dik­ta­dor ug hing­pit na nga gi­na­pa­tay ang na­ha­bi­ling ka­ga­wa­san ug de­mok­ra­sya. Pa­ra na la­mang kang Du­ter­te ug sa iyang mga kam­pon ang ka­ga­wa­san: Ka­ga­wa­san aron la­baw pang mag­ha­kop og ba­han­di ug tu­bo. Ka­ga­wa­san nga ga­mi­ton ang kwar­ta sa ka­taw­han alang sa kau­ga­li­ngong kaa­yu­han. Ka­ga­wa­sang pre­su­hon ang ta­nang di­li mo­yuk­bo ka­ni­ya. Gu­nit ni Du­ter­te sa liog ang de­mok­ra­sya ug an­dam tuk-on un­sa­mang oras.

Anaa na ila­lum sa di­li dek­la­ra­dong ba­la­od mi­li­tar ni Du­ter­te ang ti­bu­ok Pi­li­pi­nas. La­baw nga gi­na­sum­po, gi­na­pa­an­tus ug gi­na­ka­wa­tan ni Du­ter­te ang ti­bu­ok ka­taw­han. Ingon­man, dek­la­ra­do man o di­li, ang ba­la­od mi­li­tar usa ka da­kung ba­to nga ma­hu­log sa ulo ni Du­ter­te.

Ki­na­hang­lang isa­lik­way sa ti­bu­ok ka­taw­han ang “bag-ong nor­mal” nga wa­lay lain kun­di­li ang pag­pa­da­yon sa mga ele­men­to sa lockdown ug uban pang mga pa­li­si­yang la­baw nga nag­pag­ra­be sa kan­hi nang du­not nga ka­ti­ling­ba­nong sis­te­ma. Ki­na­hang­lan ni­lang pa­nga­yu­on kung un­sa ang si­yen­ti­pi­kong suk­da­nan sa na­ga­pa­da­yong lockdown, mga tsek­poynt, curfew ug ta­nang mga restrik­syon nga adunay gra­be ang si­lot. Sa nga­lan sa de­mok­ra­sya ug ka­gawas­an, ki­na­hang­lan ni­lang ti­gu­mon ang kai­sog aron ma­mug­na­ong su­wa­yon ug ha­gi­ton ang mga pag­pa­mig-ot ila­lum sa mi­li­ta­ris­tang lockdown ni Du­ter­te.

Ki­na­hang­lang pan­da­yon ang pi­na­ka­la­pad nga pa­nag­hiu­sa sa ta­nang de­mok­ra­ti­kong hut-ong ug sek­tor ba­tok sa “bag-ong nor­mal” nga di­li dek­la­ra­dong ba­la­od mi­li­tar ni Du­ter­te. Ki­na­hang­lang mag­hiu­sa ang pi­na­ka­dag­hang sek­tor aron kun­de­na­hon ug ba­tu­kan ang pag­pa­si­ra­do sa ABS-CBN ug ilam­bi­git ki­ni sa pag­pa­sa­gad ni Du­ter­te sa mga ma­mu­mu­ong pang­la­was, sa la­ngan ug ku­lang kaa­yo nga ayu­da pa­na­hon sa lockdown, sa pag­ba­li­bad nga isus­pin­de ang pag­ba­yad-u­tang ug ihu­nong ang “kontra-in­sur­hen­si­ya” aron pa­bu­ran ang pa­ngi­na­hang­lan sa pang­pub­li­kong pang­la­was, sa mga bru­ta­li­dad ug pag­pa­nga­bu­so sa mga pu­lis ug sun­da­lo sa or­di­nar­yong ka­taw­han, sa ko­rap­syon ni Du­ter­te, ug sa pag­sum­po sa ba­ta­kang ka­tu­ngod nga mag­pa­da­yag sa ilang mu­lo ug pag­ba­ti ug mag­ra­li sa ka­da­la­nan.

Ki­na­hang­lang ipa­tu­man ang ma­luk­pa­nong kam­pan­yang pro­pa­gan­da ug edu­ka­syon sa ma­sa. Ki­na­hang­lang ibut­yag ang mga ba­kak ug di­li si­yen­ti­pi­kong yaw­yaw ni Du­ter­te ma­hi­tu­ngod sa Covid-19 ug idu­so ang pa­ngi­na­hang­lan aron pa­ngu­lo­han sa mga si­yen­tis­ta ug ma­mu­mu­ong pang­la­was, di­li sa mga pa­sis­ta, ang pag-a­tu­bang sa na­sud sa pan­dem­ya. Ki­na­hang­lang sing­lon si Du­ter­te sa pag­ga­mit sa pan­dem­yang Covid-19 aron idu­so ang iyang is­ke­mang tu­ku­ron ang usa ka pa­sis­tang dik­ta­dur­ya. Ki­na­hang­lang ibut­yag ang mga pa­li­si­yang neo­li­be­ral nga la­baw pang nag­pa­an­tus sa ma­sa ug hi­niu­sang ipa­kig­bi­sog ang mga pa­na­wa­gang iba­su­ra ang TRAIN law ug uban pang paan­tus nga bu­his, ang ka­tu­ngod sa di­sen­teng pa­ba­lay, ka­tu­ngod sa tra­ba­ho, ug uban pang mga de­mok­ra­ti­kong pa­nga­yo.

Ki­na­hang­lang pa­da­yon nga pa­kus­gon sa Par­ti­do ang iyang mga sa­ngay ug ko­mi­te sa ka­syu­da­ran ug ka­ba­ni­kan­han. Ki­na­hang­lang pa­da­yon nga pa­kus­gon sa Par­ti­do ang ka­li­hu­kang ta­go aron si­gu­ru­hong pa­da­yon nga na­pa­ku­sog ug na­pa­la­pad ang iyang or­ga­ni­sa­syon bi­san pa ila­lum sa pa­sis­tang pag­pa­mig-ot ug pag­pa­num­po. Ka­du­ngan nii­ni, ki­na­hang­lang la­baw pang pa­kus­gon sa Par­ti­do ang ka­lam­bi­gi­tan nii­ni sa la­pad nga ma­sa aron pa­da­yon si­lang pu­ka­won, or­ga­ni­sa­hon ug pa­li­hu­kon. Ki­na­hang­lang maa­yong pa­ngu­lo­han sa Par­ti­do ang ma­sa nga ipa­kig­bi­sog ang ilang mga de­mok­ra­ti­kong ka­tu­ngod ug ang ilang pang­la­was ug ka­ti­ling­ba­nong kaa­yu­han.

Ma­pak­yas si Du­ter­te ug ang iyang pa­sis­tang pun­dok sa la­raw ni­lang hing­pit nga sum­pu­on ang pag­su­kol sa ka­taw­han. Sam­tang la­baw pang nag­kag­ra­be ang pag­pang­lu­pig, pag­pa­an­tus ug pag­pa­nga­wat sa pun­dok ni Du­ter­te pa­na­hon sa pan­dem­yang Covid-19, la­baw nga nag­di­la­ab ang pag­ba­ti sa ka­taw­han nga mo­ba­rog ug mo­su­kol. La­baw nga na­but­yag ang du­not nga nag­ha­ring sis­te­mang se­mi­ko­lon­yal ug se­mip­yu­dal ug na­pu­kaw ang ka­taw­han nga bak­ta­son ang da­lan sa na­sud­non-de­mok­ra­ti­kong re­bo­lu­syo­n.