“Hindi ako makahinga…”

Araw-a­raw ang mga pro­tes­ta ng ma­ma­ma­yang US sa la­hat ng es­ta­do ng ban­sa mu­la nang ma­pa­tay ng pu­lis ang itim na Ame­ri­ka­nong si Geor­ge Floyd noong Ma­yo 25. Sa git­na ng pan­dem­ya, bu­mu­hos sa lan­sa­ngan ang li­bu-li­bong ma­ma­ma­yan pa­ra kumpron­ta­hin ang pu­lis at ipa­ra­ting ang nag-uu­ma­paw ni­lang ga­lit. Na­kii­sa sa ka­ni­la ang ma­ma­ma­yan sa 20 ban­sa. Nag­kai­sa si­la sa pa­na­wa­gang Black Lives Mat­ter (may ka­bu­lu­han ang bu­hay ng mga itim) bi­lang sa­got sa ra­sis­mo na di­na­ra­nas ng mga itim da­hil sa ku­lay ng ka­ni­lang ba­lat at ka­ta­yu­an sa li­pu­nang Ame­ri­ka­no. Ka­bi­lang sa mga na­kii­sa ang Inter­na­tio­nal Lea­gue of Peop­les’ Struggle. Lumahok naman sa mga protesta ang Anakbayan-USA.

Si Floyd, 46, ay mang­ga­ga­wang na­wa­lan ng tra­ba­ho da­hil sa lockdown ng gub­yer­no ng Min­ne­so­ta kaug­nay ng Covid-19. Ina­res­to si­ya ng apat na pu­lis sa sus­pet­sang pe­keng pe­ra ang ipi­nam­ba­yad ni­ya sa tin­da­han. Na­ma­tay si­ya du­lot ng pag­lu­hod ng isang pu­lis sa kan­yang leeg nang ha­los si­yam na mi­nu­to. “Hin­di ako ma­ka­hi­nga” ang hu­li ni­yang mga sa­li­ta. Ito rin ang na­da­ra­ma ng ma­ra­ming itim sa US sa tin­di ng ra­sis­mo at mga ra­sis­tang pag­pa­tay sa ban­sa. Ayon sa aw­top­si­ya, po­si­ti­bo si Floyd sa Covid-19.

Nag-uu­ma­paw na ga­lit

Tu­min­di ang ra­sis­mo par­ti­ku­lar la­ban sa mga itim na Ame­ri­ka­no sa ila­lim ng pa­sis­tang gub­yer­no ni US Pre­si­dent Do­nald Trump at pa­nu­nul­sol ni­ya ng pag­ka­mu­hi sa mga itim, ka­ba­bai­han at mga mi­nor­ya. Sa unang taon pa la­mang ng kan­yang pa­nu­nung­ku­lan, tu­ma­as nang 13% ang mga ha­te cri­me (ma­ra­ra­has na kri­men na iti­nu­tu­lak ng pag­ka­mu­hi sa la­hi, re­li­hi­yon, ka­sa­ri­an, o iba pa). Ma­ka­bu­lu­han pang lu­ma­ki ang tan­tos na ito nang su­mu­nod na mga taon, kung saan ha­los ka­la­ha­ti sa mga bik­ti­ma ay mga itim.

Mu­la na­man Ene­ro 2015 hang­gang Ma­yo 2020, hin­di ba­ba­ba sa 1,260 itim na Ame­ri­ka­no ang bi­na­ril at na­pa­tay ng mga pu­lis. Hin­di pa ka­bi­lang sa da­tos na ito ang mga na­pa­tay ha­bang na­sa kus­to­di­ya na ni­la o pi­na­tay ng pu­lis sa iba pang ka­pa­raa­nan, tu­lad ng na­ging ka­so ni Floyd.

Sa ka­say­sa­yan ng US, pa­na-pa­na­hong nag­ka­ka­ro­on ng pag­bul­wak ng ko­lek­ti­bong ga­lit ng ma­ma­ma­yan du­lot ng ra­sis­tang pag­pa­tay sa mga itim. Ang mga pro­tes­ta sa in­hus­ti­sya sa la­hi ni­tong hu­li, at par­ti­ku­lar sa bru­tal na pag­pa­tay ng pu­lis sa mga itim, ay pi­na­sik­lab ng mag­ka­ka­su­nod na ka­so na bu­mik­ti­ma kay Floyd at 83 iba pa sa loob la­mang ng taong ito.

Mas ma­la­lim na ga­lit

Hi­git pa ri­to, ang su­mi­sik­lab na mga pro­tes­ta ay ma­hig­pit na ka­ka­bit ng pang-e­ko­no­m­yang in­hus­ti­sya na pa­ngu­na­hing nag­pa­pa­hi­rap sa mga itim. La­lo itong tu­ming­kad sa pa­na­hon ng pan­dem­yang Covid-19, kung saan ma­hi­git 1.8 mil­yon na ang nag­ka­ka­sa­kit sa US, at ma­hi­git 100,000 na ang na­ma­ma­tay.

Sa bi­lang ng mga na­sa­wi sa Covid-19 sa ban­sa, aa­bot sa sang­kat­lo ay itim, ka­hit pa 13% la­mang si­la ng po­pu­la­syo­n. Ang ga­ni­tong bul­ne­ra­bi­li­dad ay hin­di du­lot ng ka­ni­lang la­hi, kun­di epek­to ng ka­bi­gu­an ng gubyernong US na tu­mu­gon sa kri­sis pang­ka­lu­su­gan, at na­kat­ren­se­ra nang mga pa­ta­ka­ran sa bansa. Ba­go pa man kumalat ang sa­kit ay pi­nag­du­ru­sa­han na ng mga itim ang ma­ba­bang pa­sa­hod, ka­wa­lan ng ser­bi­syong pang­ka­lu­su­gan, dis­em­ple­yo, pa­ba­hay at iba pang ba­ta­yang pa­nga­ngai­la­ngan.

Bi­nu­buo rin ng mga itim ang ma­la­king ba­ha­gi ng ma­hi­git 21 mil­yong mang­ga­ga­wang Ame­ri­ka­no na na­wa­lan ng tra­ba­ho pag­sa­pit ng Ma­yo. Umaa­bot na nga­yon sa 16% ang tan­tos ng di­semple­yo sa US, na mas ma­tin­di ke­sa sa kri­sis sa pi­nan­sya noong 2008. Sa nag­pa­pa­tu­loy na pag­tu­mal ng eko­nom­ya sa US at inaa­sa­hang pag­lub­ha ni­to, pi­na­ka­ma­bi­gat ang da­gok na da­ra­na­sin ng mga itim. Ilang ulit na mas na­ka­ga­ga­lit sa ka­ni­la ang kri­sis sa ka­bu­ha­yan ke­sa sa bayrus o ra­sis­mo.

Na­ga­ga­nap din ang araw-a­raw na mga pro­tes­ta sa ha­rap ng pa­sis­mo ng gub­yer­nong Trump. Ang mga pag­ki­los ay ni­la­la­hu­kan hin­di la­mang ng mga itim kun­di ng mang­ga­ga­wa at pang­git­nang uri mu­la sa iba’t ibang la­hi. Ini­lan­tad ni Trump ang sa­ri­li bi­lang ma­lu­pit na pa­sis­ta na de­ter­mi­na­dong pa­ta­hi­mi­kin at sug­pu­in ang lu­ma­la­king mga pro­tes­ta. Lu­mi­li­taw ang pa­sis­tang kai­bu­tu­ran ng gub­yer­nong US ha­bang na­la­la­gas ang mga pa­la­mu­ti ni­tong bur­ges-de­mok­ra­ti­ko.

Sa ta­kot na lu­ma­wak pa ang mga pro­tes­ta, ina­ta­ke ang mga ito ng mga pwer­sa ng es­ta­do ga­mit ang tear gas, mga go­mang pung­lo, wi­sik ng ke­mi­kal at iba pang ma­pa­nu­pil na pa­ra­an. Pi­na­ki­los na rin ang Na­tio­nal Guard sa ma­ra­ming lo­kal na pa­ma­ha­la­an sa US upang pa­la­ka­sin ang pu­li­sya sa pag­su­pil sa mga ito. Nag­pa­taw din ng mga curfew ngu­nit hin­di ni­to na­pi­gil ang pag­dag­sa sa kal­sa­da ng ga­lit na ma­ma­ma­yan.

Uma­bot na sa ma­hi­git 500 ang ina­res­to, ka­bi­lang ang 20 ma­ma­ma­ha­yag. Puu-puo pang mamama­ha­yag ang ti­na­ma­an din ng tear gas, go­mang pung­lo at pep­per spray.