Si Ka Ran­dall Echa­nis, 72, be­te­ra­no nga re­bo­lu­syo­nar­yo kag ala­gad sang ban­wa, ta­ga­sak­dag sang anak­bal­has, kag ta­ga­su­long sang ma­ta­rung nga ka­li­nu­ngan, wa­la-ka­lu­oy nga gin­pa­an­tus kag gin­pa­tay. Gin­su­lod sang mga pa­sis­ta nga sul­da­do ang iya gi­na­ren­ta­han nga pu­luy-an sa Quezon City sang kaa­gan­hon sang Agos­to 10. Si­ya gi­nga­pos, gin­pang­bu­no kag gin­lam­pu­san sa ulo. Ang so­lo nga sak­si, ang nag-u­nong nga kai­ngod-ba­lay, da­la­yon man nga gin­pa­hi­pos.

Sin-o pa gid ba­la kun­di mga pa­sis­ta nga ha­yup nga hi­nup­tan sang sa­pat nga Du­ter­te ang nag­hi­mo sang kri­men nga ini? Sin-o pa ba­la ang ma­ga­sau­log sa pag­pa­tay kay Echa­nis kun­di ang mga ma­pi­gu­son kag ma­pang­hi­mu­los nga wa­la-un­tat kag wa­la-ka­ka­poy ni­ya nga gin­kun­de­nar kag gin­ba­tu­an upod ang anak­bal­has? May li­wan pa ba­la nga tu­yo ang sa­pat­non nga kri­men nga ini kun­di ihan­dus ang ka­kug­mat sa dug­han sang pu­mu­lu­yo? Ano pa gid ba­la kun­di kaa­kig, pag­ri­bok, kag du­gang nga kai­sog kag pag­ba­to ang sa­bat sang pu­mu­lu­yo?

Ang bru­tal nga pag­pa­tay kay Echa­nis ka­ba­hin sang na­ga­sing­ki kag wa­la-ka­lu­oy nga te­ro­ris­ta nga pag­sa­la­kay sang es­ta­do sa ida­lum sang re­hi­meng Du­ter­te. Par­ti­ku­lar nga gi­na­tar­get ang ki­la­la nga mga per­so­na­he kag pwer­sa nga pat­ri­yo­ti­ko kag de­mok­ra­ti­ko nga ak­ti­bo sa ha­yag nga ka­hub­la­gang ma­sa nga gi­na­pa­pag­sik sa pag­bu­yag­yag kag pag­ba­to sa kontra-pu­mu­lu­yo nga re­hi­meng Du­ter­te kag sa pag­pa­su­long sang de­mok­ra­ti­ko nga mga pang­ma­sang pag­hi­ma­kas.

Isa ka se­ma­na lang pag­ka­ta­pos sang pag­pa­tay kay Echa­nis, li­wat nga nag-a­ta­ke ang mga pa­sis­ta nga ha­yup. Gin­pa­tay sa Baco­lod City si Za­ra Alva­rez, 39, ta­ga­sak­dag sang taw­ha­non nga ki­na­ma­ta­rung kag ak­ti­bo sa pag­ha­tag sang mga ser­bi­syo sa ikaa­yong la­was sa mga ko­mu­ni­dad. Pa­re­ho ni Echa­nis, si Alva­rez na­la­kip sa 600 ak­ti­bis­ta nga gin-a­ku­sa­han sang De­partment of Jus­tice nga “te­ro­ris­ta” sa ka­so ba­tuk sa PKP kag BHB. Sang Ma­yo, gin­du­kot, gin­tortyur kag gin­pa­tay man si Car­li­to Ba­di­on, 52, pang­ka­bi­lu­gan nga sek­re­tar­yo sang or­ga­ni­sa­syon nga Ka­da­may. Pi­la ka ad­law an­tes si­ni, gin­pa­tay sa Iloi­lo City si Jory Porquia, 58, ki­la­la nga ak­ti­bis­ta kag koor­di­na­dor sa syu­dad sang par­ti­do nga Ba­yan Mu­na.

Ang na­ga­pa­da­yon nga pa­sis­ta nga pag­pang-a­ta­ke ba­tuk sa mga ki­la­la nga ak­ti­bis­ta sa ka­syu­da­ran gi­na­hi­mo sang mga ar­ma­do nga ahen­te sang es­ta­do sa man­du ni Du­ter­te kag sang Na­tio­nal Task Force to End Local Com­mu­nist Armed Conflict (NTF-ELCAC). Bi­san wa­la sang ba­se­han nga li­gal, ma­du­gay na nga gi­na­da­la­hig sang mga ma­la­ut nga pa­sis­ta ang mga ak­ti­bis­ta sa ar­ma­do nga re­bo­lu­syo­n. Gi­na­tar­get pa­ti ang mga ar­tis­ta, kri­ti­kal nga mas­mid­ya, ta­wong sim­ba­han kag or­di­nar­yo nga pu­mu­lu­yo nga kri­ti­kal kay Du­ter­te. Ang mga tar­get sang ila pag­pa­tay, pag-a­res­to, pag­du­kot o pag­ku­long ma­du­gay na nga gi­na­pa­si­bang­dan sang AFP kag PNP sa mga tar­po­lin kag sat­sat sa mas­mid­ya, agud paggwa­on nga hus­to kag ma­ta­rung ang gi­na­hi­mo ni­la nga pag­pa­sa­ka sang mga hi­mu-hi­mo nga ka­so kri­mi­nal o in­di ga­ni ha­ya­gan nga pag­pa­tay sa mga li­der ma­sa kag ak­ti­bis­ta.

Kon wa­la-un­tat ang pa­sis­ta nga pag­sa­la­kay sa ka­syu­da­ran, la­bi pa nga ma­pin­tas kag wa­la sang pi­li ang pag­pa­mi­gos sang AFP sa kaum­han, kon sa diin ma­la­yo sa ma­ta sang mid­ya kag ma­hi­nay ang ilig sang im­por­ma­syo­n. Sa ida­lum sang pag­gi­na­hum ni Du­ter­te, in­di mag­nu­bo sa 264 ka ma­ngu­ngu­ma ang gin­pa­tay sang mga sul­da­do, pu­lis, pa­ra­mi­li­tar kag mga ar­ma­do nga ahen­te sang re­hi­men.

Wa­la si­la sang gi­na­res­pe­to nga ki­na­ma­ta­rung o mga pag­su­lun­dan kun­di ang ga­hum kag la­yi sang mi­li­tar. Diin man ang ma­sang ma­ngu­ngu­ma na­nin­du­gan kag nag­de­pen­sa sa ila ki­na­ma­ta­rung o mag­ba­to pa­ra sa du­ta, ara ang mga pa­sis­ta agud si­la pa­hi­pu­son kag lu­pi­gon. Te­ro­ris­mo sang es­ta­do ang gi­naa­tu­bang ni­la sa ka­da ad­law.

Sin-o man ang na­ka­hi­ba­lo mag­ham­bal pa­ra sa ila in­te­res gi­na­pa­si­bang­dan nga na­ga­su­por­ta sa ar­ma­do nga ka­hub­la­gan. Gin­pa­pa­na­og ni­la ang mga kontrol sang mi­li­tar sa mga ko­mu­ni­dad, la­kip ang curfew, tsek­poynt, pag­kontrol sa pag­ba­kal sang pag­ka­on, pag­du­mi­li sa pag­ta­lau­ma kag iban pa nga ti­kang nga gi­na­ham­bal kontra sa BHB, pe­ro sa ka­ma­tuo­ran paan­tus sa ma­sa. Ang mga si­bil­yan nga re­si­den­te pwer­sa­han nga gi­na­ka­sang­ka­pan sang AFP sa ila ma­du­gu­on kag ma­pi­gu­son nga ge­ra. Gi­na­pa­ra­da si­la sa pub­li­ko bi­lang mga “nag­su­ren­der”, pwer­sa­han nga gi­na­rek­rut sa CAFGU, gi­na­pa­gi­ya sa mga ope­ra­syon mi­li­tar, gi­na­ha­kot sa mga ra­li nga pag­da­yaw sa mi­li­tar kag iban pa.

Sa pag­lun­sar sang ge­ra, wa­la man sang gi­na­su­nod nga la­yi ang AFP. Sa pag­sul­sol ni Du­ter­te, pi­la ka mga re­bo­lu­syo­nar­yo nga li­der kag pwer­sa na ang bru­tal nga gin­pa­tay bi­san wa­la sa ka­him­ta­ngan nga mag­ba­to. Si Ka Ma­rio Ca­ra­ig, isa sa mga li­der sang Par­ti­do sa Sout­hern Ta­ga­log, gin­lut­hang sang Agos­to 8 sa La­gu­na bi­san si­ya na­ga­ka­tu­log. Pi­la­son kag na­ga­paa­yo si­ya sad­to. Sang Mar­so, si Ka Ju­li­us Gi­ron, 71, isa sa li­der sang Par­ti­do kag pa­ngu­na­hon nga kon­sul­tant sa su­gi­la­non pang­ka­li­nu­ngan, wa­la-ka­lu­oy nga gin­pa­tay sa Ba­guio City, upod ang iya duk­tor kag isa nga kau­pod sa gi­na­puy-an.

Ba­lis­kad man sa in­ter­na­syu­nal nga ma­ka­ta­wo nga la­yi ang na­ga­sun­son nga pag­pang­hu­log sang AFP sang 500-lib­ras nga bom­ba kag bu­lag nga pag­pa­ngan­yon sa gi­na­du­da­han nga kam­po sang BHB nga na­ga­ka­pe­lig­ro sa ka­bu­hi kag pa­nga­bu­hi­an sang ma­sang ma­ngu­ngu­ma kag mi­nor­ya nga pu­mu­lu­yo sa mga kai­ngod nga mga ko­mu­ni­dad.

Ta­nan nga ini– ha­lin sa pang­pu­li­ti­ka nga pag­pa­ma­tay sa ka­syu­da­ran tub­tob sa mi­li­ta­ri­sa­syon sa kaum­han– ang na­ga­bug-os sa la­rag­way sang te­ro­ris­mo sang es­ta­do sa ida­lum ni Du­ter­te. Sa atu­bang sang pan­dem­ya, ginpra­yo­ri­dad ni Du­ter­te ang pag­pa­ig­ting sang te­ro­ris­mo sang es­ta­do. Gi­na­ga­mit ni­ya ang pi­na­kab­ru­tal nga por­ma sang pa­sis­mo sa tu­yo nga put­son sang ka­had­lok ang bug-os nga ban­wa, pa­hi­pu­son ang ila mga pro­tes­ta kag tap­na­on ang ila mga pag­hi­ma­kas.

Sam­tang hu­bog sa ga­hum, mas ma­la­pad pa nga po­der ang gi­na­la­wa­yan ni Du­ter­te pa­ra si­ge-si­ge nga ma­ka­ku­ri­pon sang mang­gad ha­lin sa pag­bul­sa sang pon­do pang­pub­li­ko, areg­lu­han sa mga kontra­ta, su­hol sang mga sin­di­ka­to sa dro­ga kag iban pa. Sob­ra-sob­ra ang ka­had­lok ni Du­ter­te kag sang iya su­lu­gu­on nga ma­tak­tak si­la sa po­der kag ma­pi­li­tan nga atu­ba­ngon ang di mai­sip nga ka­so kri­mi­nal kag pag­la­pas sa taw­ha­non nga ki­na­ma­ta­rung, ma­bu­yag­yag ang gi­na­ta­go nga mang­gad, kag ma­pa­sa­bat sa ta­nan nga ka­sal-a­nan sa ban­wa. Wa­la un­tat ang mga is­ke­ma ni Du­ter­te pa­ra ma­pa­bi­lin sa po­der paa­gi sang pag­bag-o sa konsti­tu­syo­n, pag-a­reg­lo sa re­sul­ta sang elek­syon 2022 pa­ra ma­ka­pung­ko ang iya mga pi­li­on, o ha­ya­gan pa nga pag­pa­na­ug sang pag­gi­na­hum dik­ta­dur­ya.

Ang na­ga­ig­ting nga te­ro­ris­mo sang es­ta­do pa­ti­ma­an sang des­pe­ra­syon sang re­hi­meng US-Du­ter­te nga mag­kap­yot sa po­der sa atu­bang sang na­ga­bas­kog kag na­ga­la­pad nga pa­na­wa­gan pa­ra sa iya nga pag­bi­ya sa po­der o pag­pa­tal­sik.

La­bi nga na­gai­nit ang de­ter­mi­na­syon sang ban­wa nga mag­ba­to sa atu­bang sang pal­ya­do nga mi­li­ta­ris­ta nga pag­sa­bat sang re­hi­men sa pan­dem­ya, na­ga­la­la nga ko­rap­syon kag pag­pa­nga­wat, pag­pa­an­tus kag pag­pa­mi­gos sa ban­wa.

Pe­ro sa bay­lo nga ma­lu­pig, du­gang nga kaa­kig, de­ter­mi­na­syon nga mag­ba­to kag kaisog ang na­ga­ti­pon sa dug­han sang pu­mu­lu­yo. Sa bay­lo nga mag­hi­pos, ang ban­wa la­bi nga gi­na­pu­kaw sa ka­ki­na­hang­la­non nga mag­ham­bal, magpro­tes­ta kag mag­ba­ngon. Sa bay­lo nga mag­ta­li­kod, han­da ang ban­wa nga atu­ba­ngon ang mga ki­na­hang­la­non nga da­ku nga sak­ri­pi­syo pa­ra ba­tu­an kag lu­pi­gon ang pa­sis­ta nga te­ro­ris­mo kag agu­mon ang han­dum nga ka­hil­wa­yan.