Ika­du­ha nga ba­hin sang tat­lo ka par­te nga ser­ye kaa­ngut sa ba­ku­na nga Covid-19 kag in­dustri­ya sa pag­hi­mo sang bu­long. Ba­sa­hon ang una nga ba­hin, “Ba­ku­na sa Covid-19 kag ang sa­kon nga Big Phar­ma,” sa Ang Ba­yan, Agos­to 7, 2020.

Lam­pas sa ki­na­an­dan nga ga­nan­sya, na­ga­ku­ri­pon ang mga mo­no­pol­yong ka­pi­ta­lis­ta sang kum­pan­ya nga Big Phar­ma sang su­per­ga­nan­sya ha­lin sa pag­ta­la­na sang pre­syo sang mga bu­long nga sob­ra-sob­ra sa gas­to si­ni sa pro­duk­syo­n. La­bing ma­ka­su­lu­ka ang ka­pi­ta­lis­ta nga pag­ka­sa­kon sa ga­nan­sya sang mga ini kon sob­ra ni­la nga gi­na­pa­ta­as ang pre­syo sa mga pa­na­hon nga li­mi­ta­do ang sup­lay kag ma­ta­as ang de­mand (gi­na­ta­wag nga price-gou­ging). Pi­na­ka­ma­la­la ini sa ka­so sang mga bu­long kag ba­ku­na nga pang­sal­bar sang ka­bu­hi.

Gin-a­nun­syo sang Pfizer sang Mar­so nga in­di mag­nu­bo sa $40 (₱2,000) ang du­ha-ka-do­sis nga ba­ku­na nga kontra Covid-19 nga iga­ba­lig­ya si­ni sa US. Tub­tob $37 (₱1,850) na­man ang igap­re­syo sang Mo­der­na pa­ra sa ka­da do­sis sang ba­ku­na. Gi­na­tantya nga ma­ga­ki­ta ang Mo­der­na sang tub­tob $20 bil­yon sa ba­lig­ya si­ni sa US pa lang.

Na­pa­da­ku man ang ila nga na­ku­ri­pon nga ga­nan­sya paa­gi sa pag­pa­nu­bo sang gas­to sa pro­duk­syo­n. Da­ku nga ba­hin si­ni ang pag­ga­mit sa pon­do pang­pub­li­ko sa gi­na­hi­mo ni­la nga pag­pa­na­law­saw. Kon amo, ang kwar­ta sang mga pu­mu­lu­yo gi­na­ta­la­na pa­ra ga­nan­sya­han sang da­lag­ku nga ka­pi­ta­lis­ta.

Sang Mar­so, nag­ta­la­na ang gub­yer­no sang US sang $10 bil­yon sa mga kum­pan­ya sang bu­long nga wa­la sang anu­man nga kun­di­syon kon paa­no kag kon ano ka­da­sig da­pat ima­nu­pak­tu­ra ang ba­ku­na, kag kon tag­pi­la ang da­pat nga ma­ngin pre­syo si­ni. La­kip sa mga na­ka­be­ne­pi­syo ang Mo­der­na nga gin­ha­ta­gan sang $483 mil­yon sang Abril kag ang Johnson & Johnson nga nag­ba­ton sang tu­nga sa bil­yon ka dol­yar pa­ra mag­hi­mo sang ba­ku­na kag iban pa nga bu­long sa Covid-19. Sang Hun­yo, du­gang nga pon­do ang gin­ha­tag sang re­hi­meng Trump sa Big Phar­ma sa por­ma sang mga bu­hin sa bu­his, su­por­ta nga tek­ni­kal kag iban pa nga in­sen­ti­ba sa gi­na­ta­wag nga Ope­ra­ti­on Warp Spe­ed. Isa ka anay upi­syal sang GlazoSmithKli­ne kag Mo­der­na ang na­ga­pa­mu­no sa prog­ra­ma nga ini.

Hu­ngod nga in­di re­ki­si­to nga hi­mu­on sang Big Phar­ma nga ma­sa­ra­ngan ang pre­syo sang ba­ku­na bi­san pa gi­na­pon­do­han sang bu­his sang pu­mu­lu­yo nga Ame­ri­ka­no ang mga pa­na­law­saw. Ini pa­ra si­gu­ru­hon ang ila hi­gan­te nga ki­ta ba­ngud na­ga­ba­li­bad ang mga ini nga mag­ma­nu­pak­tu­ra sang isa ka bu­long kon in­di ini ma­ga­nan­sya­han sang hus­to. Sa UK, pla­no iba­lig­ya sang AstraZe­neca ang gi­na­ekspe­ri­men­to nga ba­ku­na sang Oxford sa ba­lor nga $3-$4 (₱150-₱200) lang sa The Net­her­lands, Ger­many, France kag Italy. Pang­pub­li­ko nga pon­do man ang gi­na­ga­mit sang Oxford Univer­sity, isa ka pang­pub­li­ko nga eskwe­la­han, pa­ra sa pag­pa­na­law­saw.

Su­bong pa lang, gi­na­ga­nan­sya­han sang hus­to sang hi­gan­te nga mga kum­pan­ya sa bu­long ang pan­dem­ya. Sang Mar­so, na­na­wa­gan ang gru­po nga Doctors Wit­ho­ut Bor­ders sa mga ini nga mag-un­tat sa pag­pang­hi­mu­los sa pan­dem­ya kag hi­mu­on nga ma­sa­ra­ngan ang ila mga bu­long.

Gin­kas­ti­go sang gru­po ang Gi­le­ad Sciences nga nag­tu­yo nga mo­no­po­li­sa­hon ang pro­duk­syon kag pagpre­syo sang rem­de­sivir, isa sa mga bu­long nga may epek­ti­bi­dad sa mga kri­ti­kal nga pa­sye­nte nga may Covid-19. Nag­pal­pak ang bu­long ba­tuk sa he­pa­ti­tis kag sip-on, pe­ro na­pa­us­wag ini si­ni lang ba­tuk sa Covid-19 sang mga si­yen­tis­ta sang Univer­sity of Ala­ba­ma. Pang­pub­li­ko nga pon­do ang gi­nga­mit pa­ra sa ma­da­sig nga pag­tu­on si­ni. Ba­ngud sa uyat sang Gi­le­ad Sciences ang pa­ten­te, o ki­na­ma­ta­rung sa por­mu­la, in­di pwe­de nga ima­nu­pak­tu­ra ang bu­long nga in­di mag­ba­yad sa kum­pan­ya.

Gi­na­ba­lig­ya su­bong sang Gi­le­ad sa ba­lor nga $3,120 (₱156,000) o $520 (₱26,000) ka­da do­sis pa­ra sa pag­bu­long sang mga kri­ti­kal nga pa­sye­nte nga may Covid-19. Sa mga at­ra­sa­do nga pung­sod nga gin­pa­ha­nu­gu­tan sang Gi­le­ad nga mag­ma­nu­pak­tu­ra sang ge­ne­ric nga ber­syo­n, na­ga­lab-ot gi­ha­pon sa $600 (₱30,000) o $100 (₱5,000) ang pre­syo si­ni ka­da do­sis. Sa isa ka pag­tu­on, nag­ta­as na sang 22% ang ki­ta sang Gi­le­ad sa pa­na­hon sang pan­dem­ya.

Gin­pa­ka­ma­la­ut man sang gru­po sang mga duk­tor ang Ce­pe­id, isa ka kum­pan­ya nga na­ga­hi­mo sang mga test kit, sa sob­ra nga pagpre­syo si­ni sa gin­pa­us­wag si­ni nga ra­pid test kit (Xpert Xpress SARS-CoV-2) sa ba­lor nga $19.80/test (₱990). Kon usi­sa­on, $3 (₱150) lang ka­da test ang gas­to sa pro­duk­syo­n, la­kip ang pag­ma­nu­pak­tu­ra. Pa­re­ho sang Gi­le­ad, na­pa­us­wag sang Ce­pe­id ang kit ga­mit ang $3.7 mil­yon nga pang­pub­li­ko nga pon­do sang US.

Gi­na­ga­mit ang test kit nga ini sa ma­ki­na nga Ge­neXpert ha­lin sa ilong kag tu­tun­lan sang isa ka in­di­bid­wal. Ki­na­an­dan nga mai­pag­wa ang re­sul­ta sang test sa su­lod sang 45 mi­nu­to. Isa ang Pi­li­pi­nas sa 145 pung­sod nga na­ga­ba­kal sa mga kit nga ini. May ara 28 la­bo­ra­tor­yo sa pung­sod nga na­ga­sa­lig sa ma­ki­na nga Ge­neXpert.

Su­no sa gru­po sang mga duk­tor, ang tek­no­lo­hi­ya nga gi­na­ga­mit sa test nga ini pa­re­ho sa gi­na­ga­mit sang kum­pan­ya sa mga test si­ni pa­ra sa tu­ber­ku­lo­sis.