Ba­hin sa su­bong nga ki­nai­ya sang ka­ti­ling­ban nga Pi­li­pi­no

Interbyu kay Jo­se Ma­ria Si­son
Ta­ga­pun­dar nga Tsir­man, Par­ti­do Ko­mu­nis­ta sang Pi­li­pi­nas
kag Tag­su­lat, Ka­ti­ling­ban kag Re­bo­lu­syong Pi­li­pi­no

Intro­duk­syo­n: Ang ha­lam­ba­la­non sa ki­nai­ya sang ka­ti­ling­ban nga Pi­li­pi­no isa ka ya­bi nga ha­lam­ba­la­non pang-i­deo­lo­hi­ya sa Par­ti­do kag re­bo­lu­syo­nar­yong hub­lag. Sa nag­li­gad nga mga bu­lan, may ta­la­lu­pang­don nga pag­pag­sik sa in­te­lektwal kag pu­li­ti­kal nga dis­kur­so ba­hin sa to­pi­ko sa ku­bay sang mga pa­ma­tan-on nga Pi­li­pi­no.

Na­tu­ral nga ma­ga­tu­haw ang amo nga in­te­res ba­ngud sa na­ga­bas­kog nga de­man­da pa­ra sa pun­da­men­tal nga mga so­lu­syon sa la­bing na­ga­at­hag nga kri­sis sang na­ga­ha­ring sis­te­ma. Ka­du­ngan si­ni, nag-um­pi­sa nga pa­taa­son sang mga ele­men­to nga an­ti-Par­ti­do, la­kip ang mga Trotskyis­ta, so­syal de­mok­ra­ta kag iban pa, ang ila an­ti-Par­ti­do nga dis­kur­so agud kwestyu­non ang ba­se­han nga ana­li­sis pang­ka­ti­ling­ban sang PKP sa tu­yo nga pung­gan ang pag­da­mo sang na­ga­entra sa Par­ti­do.

Pa­da­yon nga na­ga­la­la ang so­syo­-e­ko­no­mi­ko nga ka­him­ta­ngan sang pu­mu­lu­yo ba­ngud sa ma­sob­ra tat­lo ka de­ka­da nga mga po­li­si­ya nga neo­li­be­ral. La­bi pa nga gin­pa­ta­lom ang mga ini si­ni lang ba­ngud sa ma­la­pa­ran nga pag­ka­sa­mad sang pro­duk­ti­bong mga pwer­sa re­sul­ta sang mga lockdown kaa­ngut sa pan­dem­ya nga Covid-19.

Agud ta­la­ka­yon ang ha­lam­ba­la­non nga ini, nag­de­si­syon ka­mi nga in­terbyu­hon si Prop. Jo­se Ma­ria Si­son, ang ta­ga­pun­dar nga tsir­man sang Par­ti­do, kag bi­lang si Ama­do Guer­re­ro, ang tag­su­lat sang “Ka­ti­ling­ban kag Re­bo­lu­syong Pi­li­pi­no”. Sa es­pe­syal nga is­yu nga ini, gi­nap­re­sen­tar sang Ang Ba­yan ang pi­la ka kri­ti­kal nga mga pa­mang­kot kaa­ngut sa pag­tu­on sang Par­ti­do sa sis­te­ma nga pang­ka­ti­ling­ban sang Pi­li­pi­nas bi­lang ma­la­ko­lon­yal kag ma­lap­yu­dal.

Na­ga­la­um ka­mi nga ma­ka­bu­lig ang in­terbyu nga ini sa la­bing pag­pa­ta­lom sang pag­ha­kos sang aton ka­ta­pu­an sa mga ha­lam­ba­la­non, kag ma­ka­bu­lig sa pag­tu­on kag mga pag­ti­ngu­ha sa pag­pa­na­law­saw agud pa­da­lu­mon ang aton ihi­ba­lo sang mo­da sang pro­duk­syo­n. Gi­na­im­bi­tar na­mon ang bu­ma­la­sa nga mag­pa­da­la sang ila mga ko­men­to. Ma­hi­mo man nga isu­mi­ter ang mga du­gang nga mga pa­mang­kot, amo man ang mga im­por­ma­syo­n, ba­ngud ma­ka­bu­lig ang mga ini sa mga in­terbyu kag mga ar­ti­ku­lo sa pa­laa­bu­ton.

Ang Ba­yan (AB): Sang gin­su­lat mo ang “Ka­ti­ling­ban kag Re­bo­lu­syong Pi­li­pi­no” sang 1969, gin­la­rag­way mo ang ka­ti­ling­ban nga Pi­li­pi­no bi­lang ma­la­ko­lon­yal kag ma­lap­yu­dal. Ano ang buot mo nga ham­ba­lon sad­to?

Jo­se Ma­ria Si­son (JMS): Sa pag­ham­bal nga ma­la­ko­lon­ya­lis­mo, buot ko ham­ba­lon nga ang Pi­li­pi­nas na­ngin hil­way sa nga­lan um­pi­sa nga por­mal nga gin­ta­pos sang US ang ko­lon­yal nga pag­gi­na­hum si­ni kag por­mal nga gin­ha­tag ang ka­hil­wa­yan sa Pi­li­pi­nas sang 1946. Sa bay­lo nga ko­lon­yal nga mga upi­syal sang US ang na­ga­pa­da­la­gan sang gub­yer­no ha­lin sa pung­sod­non nga le­bel pai­da­lom, ang mga pu­li­ti­ko nga nag­ser­bi sa mo­no­pol­yo ka­pi­ta­lis­mong US kag na­ga­tig­la­was sa sa­hi sang da­ku nga kumpra­dor bur­ge­sya kag aga­lon nga may­du­ta ang nag­pa­da­la­gan sa bug-os nga gub­yer­no sang Pi­li­pi­nas.

Pe­ro gin­si­gu­ro sang US, paa­gi sa US-RP Tre­aty of Ge­ne­ral Re­la­ti­ons of 1946 kag ma­su­nod pa nga mga tra­ta­do, ka­sug­ta­nan kag areg­lo, nga pa­da­yon ini nga ma­ka­pa­ngi­ba­baw sa Pi­li­pi­nas sa ha­lam­ba­la­non sang eko­nom­ya, ka­ti­ling­ban, pu­li­ti­ka kag mi­li­tar. Gin­pa­bi­lin sang US ang iya mga ki­na­ma­ta­rung sa pag­pa­nag-i­ya, mga ba­se mi­li­tar, kontrol sa eko­nom­ya kag mi­li­tar kag iban pa nga pa­maa­gi pa­ra gam­han ang Pi­li­pi­nas. Buot ham­ba­lon sang ma­la­ko­lon­ya­lis­mo, ang Pi­li­pi­nas in­di lu­bos nga hil­way apang sa bay­lo na­ka­pai­da­lom sa dik­ta sang isa ka im­per­ya­lis­tang ga­hum.

Sa pag­ham­bal nga ma­lap­yu­da­lis­mo, buot ko ham­ba­lon, ang Pi­li­pi­nas in­di na lu­bos nga pyu­dal kag wa­la na gi­na­ha­ri­an pa­ngu­na­hon sang sa­hing aga­lon nga may­du­ta, sa bay­lo sang da­ku nga bur­ge­sya kumpra­dor bi­lang pa­ngu­na­hon nga ahen­te sa ba­lig­yaa­nay kag pi­nan­sya sang du­mu­lu­ong nga mo­no­pol­yong ka­pi­ta­lis­mo nga na­ga­pa­nag-i­ya sang ma­la­pad nga ka­du­ta­an kag ma­pan­dam­bong nga mga empre­sa agud mag­ser­bi nga ba­se pa­ra sa pag­lu­was sang hi­law nga ma­ter­ya­les ka­bay­lo sang mga ka­ga­mi­tan kag iban pa nga gi­na­im­port nga ma­nu­pak­tu­ra.

Nag­su­god nga nag­hi­na ang na­tu­ral nga eko­nom­ya sang pyu­da­lis­mo sang mag-um­pi­sa nga ma­ngi­ba­baw ang pro­duk­syon sang ba­la­lig­ya­on kag pag­ga­mit sang kwar­ta sa pag­bay­lu­ha­nay, ba­ngud sa sig­ni­pi­kan­te nga pag-us­wag sang pro­duk­syon sang mga ta­nom nga pang-eksport sang unang tu­nga sang ika-19 sig­lo, ila­bi na sang mag­bu­kas ang Suez Ca­nal, kag sang mag­lun­tad ang par­te­ha­nay kon sa diin ang pi­la ka re­hi­yon na­ka­tu­on sa mga pa­na­nom pang-eksport kag ang iban man sa mga ta­nom nga pag­ka­on pa­ra sa lo­kal nga kon­su­mo.

Pe­ro sang pa­na­hon na sang ko­lon­ya­lis­mong US na­ngin do­mi­nan­te ang ma­lap­yu­dal nga sis­te­ma sa eko­nom­ya sa Pi­li­pi­nas sang gin­buk­san sang mga ma­na­na­kop nga Ame­ri­ka­no ang mga mi­na­han, nag­ha­tag sang mga kon­se­syon sa pagtro­so, kag gin­pa­la­pad ang mga plan­ta­syon pa­ra sa pro­duk­syon sang mga pang-eksport nga hi­law nga ma­ter­ya­les ka­bay­lo sang mas da­ku nga pag-eksport sang mga ka­ga­mi­tan kag iban pa nga ma­nu­pak­tu­ra. Nag­tu­haw ang da­ku nga bur­ge­sya kumpra­dor sang na­ngin mas ma­ka­ga­ga­hom ang tu­man­dok kag mes­ti­so nga na­ga­ha­ring sa­hi nga na­ga­es­tar sa mga syu­dad sang­sa sa­hi nga aga­lon nga may­du­ta sa mga pru­bin­sya. Sa pa­na­hon sang ko­lon­yal nga pag­ha­ri sang Espan­yol, ang da­ku nga kumpra­dor amo ang mga ko­lon­yal nga upi­sya­l, mga ne­go­sya­nte nga Espan­yol kag mga or­den nga re­li­hi­yo­so.

AB: Na­ga­ka­san­to pa ba­la ang mga ter­mi­no nga ma­la­ko­lon­yal kag ma­lap­yu­dal? Indi ay­han pwe­de na­ton nga ga­mi­ton ang mga ter­mi­no nga neo­ko­lon­yal sa bay­lo nga ma­la­ko­lon­yal kag ka­pi­ta­lis­ta sa bay­lo nga ma­lap­yu­dal?

JMS: Hus­to pa gi­ha­pon ang mga ter­mi­no nga ma­la­ko­lon­yal kag ma­lap­yu­dal pa­ra ila­rag­way ang ka­ti­ling­ban nga Pi­li­pi­no. Ang ma­la­ko­lon­ya­lis­mo na­ga­kai­go nga pang­pu­li­ti­ka nga ter­mi­no nga na­ga­tu­mod sa ka­wad-on sang lu­bos nga ka­hil­wa­yan sang Pi­li­pi­nas kag sa na­ga­pa­da­yon nga kontrol sa Pi­li­pi­nas sang US kag mga im­per­ya­lis­ta nga al­ya­do si­ni. Ma­ba­ton ang ter­mi­no nga ini kag in­di na­ngin tar­get sang pagkwestyon o pag­kontra. Isa ini ka pang­ma­la­wi­gan nga ter­mi­no ha­lin kay Le­nin nga na­ga­tu­mod sa mga ko­lon­ya, ma­la­ko­lon­ya kag mga pung­sod nga de­pendyen­te nga na­pai­da­lom sa mga im­per­ya­lis­tang ga­hum.
Pa­re­ho sang iban, gi­na­ga­mit ko kon kai­sa ang ter­mi­no nga neo­ko­lon­ya sa pag­tu­mod sa Pi­li­pi­nas pa­ra ipa­ki­ta nga ang Pi­li­pi­nas su­bong ara sa ida­lom sang bag-o nga por­ma sang pang­pu­li­ti­ka nga kontrol paa­gi sa mga kontrol sa eko­nom­ya kag pi­nan­sya sa bay­lo nga sa di­rek­ta nga bu­ruk­ra­ti­ko kag mi­li­tar nga kontrol sang isa ka ko­lon­yal nga ga­hum. San­day Su­kar­no kag Zhou En-lai ang mga pi­na­ka­ki­la­la sa pag­ga­mit sang ter­mi­no nga ini sa Ban­dung Confe­rence sang pu­mu­lu­yo nga African kag Asi­an ba­tuk sa im­per­ya­lis­mo, neo­ko­lon­ya­lis­mo kag ko­lon­ya­lis­mo. Wa­la ako sang na­ki­ta nga sa­la sa pag­ga­mit sang neo­ko­lon­ya bi­lang ka­tum­bas sang ma­la­ko­lon­ya.

Pa­re­ho sang ter­mi­no nga ma­la­ko­lon­ya­lis­mo, ang ma­lap­yu­da­lis­mo ha­lin sa Marxis­ta-Le­ni­nis­ta nga li­te­ra­tu­ra nga nag­la­rag­way sa eko­nom­ya sang Chi­na an­tes ang ka­da­lag-an did­to sang re­bo­lu­syon sang 1949. Gi­na­ga­mit ini sa pag­la­rag­way sa mga eko­nom­ya nga ma­du­gay na nga do­mi­na­do sang sis­te­ma nga ba­lig­yaa­nay sang pro­duk­syon kag in­di na sa pa­maa­gi sang na­tu­ral nga eko­nom­ya sang pyu­da­lis­mo. Apang bur­ge­sya sa ba­la­lig­ya­an kag in­di bur­ge­sya sa in­dustri­ya ang amo nga na­ga­pa­ngu­na nga na­ga­ha­ring sa­hi ba­se sa pag­pa­nag-i­ya sang du­ta o sa pag­pa­kig­so­syo sa sa­hing aga­lon nga may­du­ta.

Eksak­to nga ter­mi­no ang ma­lap­yu­da­lis­mo nga may pat-ud nga ka­hu­lu­gan. Ini ang da­ku nga kumpra­dor nga ti­po sang ka­pi­ta­lis­mo nga na­ka­ba­se sa ka­him­ta­ngan nga pyu­dal kag ma­lap­yu­dal kag na­ga­ka­bu­hi sa ba­ngi­an nga bay­lu­ha­nay nga ko­lon­yal sang mga hi­law nga ma­ter­ya­les kag gi­na­im­port nga ma­nu­pak­tu­ra. Isa ini ka ter­mi­no pa­ra sa eko­nom­ya nga di-in­dustri­yal o pre-in­dustri­yal kag ag­rar­yo kon sa diin ang da­ku nga bur­ge­sya kumpra­dor nag­tu­haw nga pi­na­ka­mang­ga­ra­non kag pi­na­ka­po­de­ro­so nga ma­pang­hi­mu­los nga sa­hi ha­lin sa mga pyu­dal nga as­yen­da nga gi­na­ku­ha­an sang pang-eksport kag ka­kum­bi­nar sang sa­hing aga­lon nga may­du­ta. Ba­ngud implu­wen­sya­do sang mga eko­no­mis­ta nga bur­ges, mga Tuo nga so­syal de­mok­ra­ta kag mga Trotskyis­ta, gi­na­pa­men­sar sang pi­la nga ang ter­mi­no nga ini in­di tub­tob san-o na­ngin hus­to o in­di ga­ni sa su­bong li­pas na.

Sa pen­sar ni­la, da­pat pyu­dal lang o ka­pi­ta­lis­ta lang ang isa ka eko­nom­ya. Wa­la ni­la gi­na­ha­ngop nga sa ka­say­sa­yan sang ka­pi­ta­lis­mo sa ka­li­bu­tan, nag­tu­haw ini ha­lin sa ta­gu­ang­kan sang pyu­da­lis­mo, una sa por­ma sang mga ne­go­syo nga hi­mo-sa-ka­mot, pi­la ka ma­mag-an nga ma­nu­pak­tu­ra kag bay­lu­ha­nay sang pro­duk­to sa tu­nga sang sentrong ban­wa kag kaum­han an­tes pa man nag­su­long ang ka­pi­ta­lis­mo sa in­dustri­ya bi­lang do­mi­nan­te nga por­ma sang ka­pi­ta­lis­mo sa pag­tu­haw sang ma­ki­na nga ste­am (us­bong) kag sang uli­hi mga ma­ki­na nga elektro-me­ka­ni­kal pa­ra sa ma­da­mu­an nga pro­duk­syon kag ma­la­pa­ran nga distri­bu­syon sang mga ba­la­lig­ya­on.

Na­ga­tu­mod ang ter­mi­no nga ma­lap­yu­da­lis­mo sa ti­po sang eko­nom­ya nga nag­tu­haw sa pyu­da­lis­mo kag la­bi nga nag­tu­haw sa Pi­li­pi­nas sang ika-20 sig­lo sa pag­lun­tad sang da­ku nga bur­ge­sya kumpra­dor bi­lang pa­ngu­na­hon nga ma­pang­hi­mu­los nga sa­hi ka­him­bon ang sa­hing aga­lon nga may­du­ta. Ma­du­gay na nga mga da­ku nga aga­lon nga may­du­ta ang mga da­ku nga kumpra­dor ba­ngud gi­na­ba­se ni­la ang kau­ga­li­ngon sa ma­la­pad nga ka­du­ta­an nga ga­mit pa­ra sa pro­duk­syon sang mga ta­nom pang-eksport ka­bay­lo sang pag­ba­kal sang mga hu­man nga pro­duk­to ha­lin sa lu­was sang pung­sod. Antes mag­tu­haw ang mga lo­kal kag mes­ti­so nga da­ku nga bur­ge­sya kumpra­dor sa ida­lom sang ko­lon­ya­lis­mong US, ang mga ko­lon­yal nga bu­ruk­ra­ta nga Espan­yol, mga ne­go­sya­nte kag or­den nga re­li­hi­yo­so ang nag­ser­bi nga mga da­ku nga kumpra­dor sa ba­lig­yaa­nay Ma­ni­la-Aca­pulco, kag pag­ka­ta­pos, sa mas di­rek­ta nga ba­lig­yaa­nay Ma­ni­la-Eu­ro­pe sang ika-19 sig­lo.

Ang da­ku nga kumpra­dor nga pa­mil­ya Aya­la kag mga hi­ma­ta nag­pa­nag-i­ya sang mga bang­ko kag kum­pan­ya sa ba­la­lig­ya­an pe­ro na­ga­pa­nag-i­ya man o na­ga­du­ma­la sa ma­la­pad nga ka­du­ta­an sa Ca­la­ta­gan kag Na­sug­bu, Ba­ta­ngas kag kon sa diin-di­in pa um­pi­sa pag­su­lod sang ika-20 sig­lo. Si­ning nag­li­gad nga mga tuig sa ika-21 sig­lo, ang si­ni lang nga na­pa­tay nga si Edu­ar­do Cojuangco nag­pa­nag-i­ya sang Uni­ted Coco­nut Plan­ters Bank kag na­ngin tag-i­ya sang hi­gan­te nga empre­sa sang da­ku nga kumpra­dor nga San Mi­gu­el Cor­po­ra­ti­on, pe­ro nag­pa­nag-i­ya man sang may 20 as­yen­da sa nag­ka­la­in­la­in nga pru­bin­sya sa Pi­li­pi­nas (Tar­lac, Pa­nga­si­nan, Isa­be­la, Neg­ros, Pa­la­wan, Agu­san, Albay, kag iban pa).

AB: Paa­no mo ipa­at­hag ang su­bong nga eko­nom­ya sang Pi­li­pi­nas bi­lang ma­lap­yu­dal?

JMS: Gi­na­ha­ri­an gi­ha­pon ang eko­nom­ya sang Pi­li­pi­nas sang mga da­ku nga bur­ge­sya kumpra­dor ka­him­bon ang sa­hing aga­lon nga may­du­ta. Wa­la ini sang kau­ga­li­ngon nga pun­da­syon nga in­dustri­yal. Wa­la ini na­ga­hi­mo sang mga ka­ga­mi­tan pang-in­dustri­ya, kag sa bay­lo na­ga-im­port ang mga ini pa­ngu­na­hon ha­lin sa ki­ta sa pag­lu­was sang mga pro­duk­to nga ag­ri­kul­tu­ral kag mga ba­to nga mi­ne­ral. Wa­la ini sang kau­ga­li­ngon nga in­dustri­ya sang sal­sa­lon. Wa­la ini sang in­dustri­ya sa pag­hi­mo sang ma­ki­na o in­di ga­ni ika­sa­rang nga mag­hi­mo sang ka­sang­ka­pan pa­ra sa ma­ki­na, sa­lak­yan, kompyu­ter, ba­se­hang ke­mi­kal, me­di­si­na kag iban pa nga pa­ngu­na­hon nga pro­duk­to kag ma­yor nga ma­nu­pak­tu­ra.

Na­ka­san­dig ang lo­kal nga ma­nu­pak­tu­ra sa mga im­por­ted nga ma­ki­na kag mga hi­law nga ma­ter­ya­les. Ang gi­na­ka­big nga mga export proces­sing zo­ne sang mga ne­go­syo nga mul­ti­na­syu­nal bu­lag sa lo­kal nga eko­nom­ya kag im­bol­ba­do sa ba­hin nga pagpro­se­so kag pag-a­sem­bol. Ikog o ka­ba­hin lang si­la sang in­ter­na­syu­nal nga lin­ya sa pag-a­sem­bol sang mga ne­go­syo nga mul­ti­na­syu­nal.

Ang gi­na­ban­sa­gan nga mga in­dustri­ya sa ser­bi­syo na­gaa­la­gad nga ka­sug­pon, in­di sa na­ga­kau­ga­li­ngon nga in­dustri­ya sa pung­sod, kun­di sang mga ope­ra­syon nga ti­po-kumpra­dor sa pag-eksport kag lo­kal nga pak­ya­wan nga ba­lig­yaa­nay, pi­nan­sya, tu­ris­mo kag pagbya­he, kag ang bi­log nga sa­kup sang mid­ya, ko­mu­ni­ka­syon kag mga ne­go­syo nga na­ka­ba­se sa info-tech, nga na­ga­sam­paw lang sang ki­ta sa mga ope­ra­syon si­ni nga sa esen­sya pang­ko­mer­syo nga may pi­la ka ki­nai­ya nga glo­ba­li­sa­do. Sa una nga pag­lan­taw, ma­pag­sik kag daw ka­pi­ta­lis­ta ang amo nga in­dustri­ya, pe­ro lun­say di-sus­te­nab­le nga mga su­ngaw sang eko­nom­ya nga ma­lap­yu­dal.

Sa pi­hak sang o ba­ngud sa ma­du­gay na nga na­ga­da­la­gan ang pe­ke nga prog­ra­ma sa du­ta sang ag­rar­yong es­ta­do, na­ga­pa­bi­lin nga ma­yor nga ba­se sang eko­nom­ya ang ag­ri­kul­tu­ra pe­ro ini pa­ngu­na­hon na­ka­lu­bong sa tra­di­syu­nal nga mga re­la­syon nga pyu­dal sa pro­duk­syo­n, at­ra­sa­do, di-me­ka­ni­sa­do, wa­la sang iri­ga­syon kag may ma­nu­bo nga ani. Bi­san pa man, may ma­ta­lu­pang­dan nga pe­no­me­non sang lap­ta-lap­ta nga pag­ga­mit sang mga ma­ki­na nga harves­ter kag thres­her ha­lin sa Chi­na kag Ja­pan sa ga­may kag med­yum-ka­da­ku nga ka­du­ta­an, nga nag­pa­ha­lin sa mga ma­mu­mu­gon sa uma. Ang mga da­ku nga pro­duk­syon ag­ri­kul­tu­ral nga may ba­hin nga me­ka­ni­sa­do kag pu­lu-pa­na­hon na­ga­emple­yo sang mga ma­mu­mu­gon sa uma ma­ki­ta sa mga plan­ta­syon nga may pa­na­nom pang-eksport kag gi­na­pa­nag-i­ya­han sang mga du­mu­lu­ong kag da­ku nga kumpra­dor.

AB: Pwe­de mo ba­la ma­pa­at­hag ang epek­to sang mga pag­kambyo sa mga po­li­si­ya sang US kag sang pang­ka­li­bu­ta­non nga sis­te­mang ka­pi­ta­lis­ta ha­lin de­ka­da 1950? Ang mga pag­kambyo ba­la nga ini sa mga po­li­si­ya, nga lun­say gin­su­nod sang gub­yer­no sang Pi­li­pi­nas, na­ka­tu­lod sa in­dustri­ya­li­sa­syon sang Pi­li­pi­nas?

JMS: May ta­la­lu­pang­don kag pa­hap­yaw nga pe­no­me­non sa Pi­li­pi­nas ka­tu­wang sang mga pag­kambyo sa po­li­si­ya sa eko­nom­ya sang im­per­ya­lis­mong US kag lo­kal nga reak­syu­nar­yo. Tub­tob de­ka­da 1950, nag­bu­hos sa Pi­li­pi­nas ang mga surplas nga pro­duk­to pang­kon­su­mo pa­ra si­pu­ton ang ba­yad-dan­yos sang Ja­pan sa ge­ra kag mga pau­tang ha­lin sa US Export-Import Bank. Pag­lab-ot sang de­ka­da 1970 pag­ka­ta­pos ang re­ha­bi­li­ta­syon sang Ja­pan, gin­dag­sa ang Pi­li­pi­nas sang kon anu-a­no nga pro­duk­to sang Ja­pan kag gin­su­lod ni Marcos ang pa­si­kat nga mga pro­yek­tong imprastruk­tu­ra ga­mit ang na­bi­lin nga ba­yad-dan­yos sang Ja­pan kag pau­tang sang World Bank.

Gin­si­ga­hum sang pi­la ka bur­ges nga eko­no­mis­ta nga ma­na­baw ang pa­men­sa­ron nga ma­ngin bag-o nga in­dustri­ya­li­sa­dong pung­sod ang Pi­li­pi­nas pag­ka­ta­pos um­pi­sa­han ang mga export-proces­sing zo­ne. Pe­ro gin­pa­ma­tud-an sang mga na­ga­ha­ri nga Pi­li­pi­no nga wa­la si­la sang ika­sa­rang nga li­ka­wan ang mga li­mi­ta­syon nga gin­pa­pa­na­og sang mga na­ga­pau­tang nga Ja­pa­ne­se sa Ili­gan Integ­ra­ted Ste­el Mills nga gin­tu­kod sa pa­na­hon ni Maca­pa­gal kag sang uli­hi gin­ba­lig­ya sa mga Chi­ne­se Ma­lay­si­an sa pa­na­hon ni Ra­mos.

Ang mul­ti­la­te­ral nga kon­sen­sus sa ku­bay sang mga pung­sod nga in­dustri­yal ka­pi­ta­lis­ta sa IMF, World Bank kag Asi­an Deve­lop­ment Bank amo nga ipa­bi­lin ang Pi­li­pi­nas bi­lang di-in­dustri­yal kag ag­rar­yo, tam­ba­kan sang mga sob­ra nga ma­nu­pak­tu­ra kag pa­ga­ku­ha­an sang hi­law nga ma­ter­ya­les, kag gin­li­mi­ta­han sa pag­tu­kod sang imprastruk­tu­ra pa­ra sa pag-eksport sang hi­law nga ma­ter­ya­les kag pag-im­port sang mga hu­man nga ma­nu­pak­tu­ra.

Ang ba­hin nga na­ku­ha sang Pi­li­pi­nas sa im­per­ya­lis­ta nga pag­re­say­kel sang pet­ro­dol­lar pa­ra sa mga pro­yek­to nga konstruk­syon sa Middle East amo ang des­pe­ra­do nga pag­kambyo sang mga kum­pan­ya sa konstruk­syon sang mga kro­ni ni Marcos sa na­sam­bit nga re­hi­yon, ang pag­ta­la­na sang mga Pi­li­pi­no nga ma­mu­mu­gon sa konstruk­syon kag ang um­pi­sa sang sig­ni­pi­kan­te nga kan­ti­dad sang mga re­mi­tans ha­lin sa mga mig­ran­te nga ma­mu­mu­gon agud isus­ti­ner ang pag­ba­kal sang mga pro­duk­to pang­kon­su­mo sa ida­lom sang da­ku nga bur­ge­sya kumpra­dor sa Pi­li­pi­nas.

Pe­ro ang mas da­ku nga pe­no­me­non sang pag­lu­was sang mas da­ku nga nu­me­ro sang ba­ra­to nga ku­sog sa pagtra­ba­ho nga Pi­li­pi­no nag­lun­tad sa ida­lom sang ba­la­yon sang po­li­si­ya nga neo­li­be­ral agud mag­ki­ta sang du­mu­lu­ong nga kwar­ta kag pang­du­gang sa du­mu­lu­ong nga utang nga pang­pu­no sa na­ga­da­ku nga de­pi­si­to bu­nga sang pag­ti­nam­bak sang surplus nga mga pro­duk­to pang­kon­su­mo ha­lin sa mga im­per­ya­lis­tang pung­sod kag bag-o nga in­dustri­ya­li­sa­do nga kai­ngod nga pung­sod sa East Asia.

Gin­sul­sol sang US ang neo­li­be­ral nga po­li­si­ya sang im­per­ya­lis­tang glo­ba­li­sa­syon sa wa­lay pu­los nga pag­ti­ngu­ha nga pa­ngi­ba­ba­wan ang na­ga­la­la nga kri­sis sang sob­ra nga pro­duk­syon sa US kag sa mga in­dustri­ya­li­sa­do nga al­ya­do si­ni ha­lin 1979. Ma­ka­ha­law­haw ang po­li­si­ya nga ini ba­ngud ha­ya­gan ini nga na­na­wa­gan sang to­do nga pag­pang­lak­sam sang mo­no­pol­yong ka­pi­tal, sang hu­ngod nga pag­bu­hin sa swel­do kag ser­bi­syo so­sya­l, sang de­nas­yu­na­li­sa­syon sang ma­lu­ya nga eko­nom­ya kag sang pag-a­bu­so sa in­ter­na­syu­nal nga pau­tang pa­ra sa pri­ba­dong konstruk­syon kag pag­gas­to sa mga pro­duk­syon pang­kon­su­mo. Wa­la sang ka­hi­ga­yu­nan ang Pi­li­pi­nas nga mag-in­dustri­ya­li­sa sa ida­lom sang ba­la­yon nga neo­li­be­ral bi­san su­bong nga bang­ka­ro­te na ang neo­li­be­ra­lis­mo kag ara sa pro­se­so sang pag­wa­sa­ag ang prob­le­ma sang pang­pub­li­ko nga utang lun­say sa mga pung­sod nga in­dustri­ya­li­sa­do kag di-in­dustri­ya­li­sa­do.

Ang bag-o nga mga as­pe­to sang lo­kal nga eko­nom­ya pa­re­ho sang sig­ni­pi­kan­te nga pag­da­ku sang re­mi­tans sang mga OFW ha­lin ka­ta­pu­san sang de­ka­da 1970, ang pag­la­pad sang gi­na­ta­wag free eco­no­mic zo­ne, kag lap­na­gon nga pag­kambyo-ga­mit sang du­ta pa­ra sa real es­ta­te kag pro­duk­syon sang bag-o nga mga pa­na­nom pang-eksport, nag­pa­la­la kag nag­pa­da­lom sa at­ra­sa­do kag di-in­dustri­ya­li­sa­do nga ki­nai­ya sang mga lo­kal nga pwer­sa sang pro­duk­syon sa Pi­li­pi­nas.

Ang sig­ni­pi­kan­te nga pang­gwa nga mga pag­bag-o pa­re­ho sang lu­bos nga pag­pa­num­ba­lik sa ka­pi­ta­lis­mo sang Soviet Uni­on kag Chi­na, ang pag­tu­haw sang Chi­na bi­lang hi­gan­te sa pag­ma­nu­pak­tu­ra, pag-us­wag sang tek­no­lo­hi­ya sa ko­mu­ni­ka­syo­n, ro­bo­ti­ko kag iban pa nag­pa­la­la lang sa prob­le­ma sang kri­sis sa sob­rang pro­duk­syon sa pang­ka­li­bu­ta­non nga sis­te­mang ka­pi­ta­lis­ta kag wa­la nag­ha­tag sang opor­tu­ni­dad sa reak­syu­nar­yong gub­yer­no sa Pi­li­pi­nas nga mag­pa­us­wag sa in­dustri­ya sang pung­sod, la­bi na nga wa­la man ini sang de­ter­mi­na­syon pang­pu­li­ti­ka nga hi­mu­on ini.

AB: Ano ang na­ga­bug-os sa po­pu­la­syon sang Pi­li­pi­nas kon pa­ga­ba­se­han ang mga sa­hing so­syo­-e­ko­no­mi­ko kag sa pag­tu­lu­nga sa ka­syu­da­ran kag kaum­han?

JMS: Ba­se sa pal­tik nga es­ta­dis­ti­ka sang reak­syu­nar­yong gub­yer­no, ang ka­bi­lu­gan nga nu­me­ro sang mga emple­ya­do sa sek­tor sang in­dustri­ya (19.1%) kag ser­bi­syo (58%) nangin 77.1% na sang pwer­sa nga pang­tra­ba­ho, kag ang ag­ri­kul­tu­ra 22.9% na lang. Du­ha ka ba­gay ang wa­la gi­na­sam­bit ga­ni na­pa­ki­ta nga ga­may ang emple­yo sa ag­ri­kul­tu­ra: una, ha­los ang bi­log nga pa­mil­ya sang mga ma­ngu­ngu­ma kag ma­mu­mu­gon sa uma, la­kip ang mga ba­bae kag ba­ta, na­ga­tu­ngod sang tra­ba­ho sa uma kag iban pa nga pro­duk­ti­bong ak­ti­bi­dad sa na­tu­ral nga eko­nom­ya; kag ika­du­ha, ka­dam-an sang sob­ra nga po­pu­la­syon kag mga na­gat­ra­ba­ho sa ka­syu­da­ran ko­nek­ta­do pa gi­ha­pon sa ila mga pa­mil­ya nga ma­ngu­ngu­ma.

Sa pag­kun­si­de­rar sa mga sa­hi nga na­ga­bug-os sang po­pu­la­syon sang Pi­li­pi­nas, da­pat sa pang­ka­bi­lu­gan isi­pon nga la­kip sa isa ka pat-ud nga sa­hi nga so­syo­-e­ko­no­mi­ko ang mga ka­pa­mil­ya nga na­ka­san­dig o na­ga­bu­lig sa pagtra­ba­ho sang ila gi­ni­ka­nan. La­bi na sa mga ma­ngu­ngu­ma kag ma­mu­mu­gon sa uma ba­ngud na­ga­pa­sa­kup si­la sa pro­duk­syon kag may pat-ud nga ba­hin sa ka­bi­lu­gan nga pro­duk­to. Sa si­ni nga pag­lan­taw, ang mga imol kag na­ha­nu­nga nga ma­ngu­ngu­ma amo gi­ha­pon ang da­ku nga ma­yor­ya sang pu­mu­lu­yo nga na­ga­pa­sa­kop sa du­ha ka ba­se­han nga pro­duk­ti­bong sek­tor sang ag­ri­kul­tu­ra kag in­dustri­ya. Indi mag­nu­bo sa 60% sang po­pu­la­syon ma­ngu­ngu­ma kag ara sa kaum­han.

Gi­naa­ko bi­san sang pal­tik nga es­ta­dis­ti­ka sang reak­syu­nar­yong gub­yer­no nga mas ma­da­mo gi­ha­pon ang ara sa ag­ri­kul­tu­ra sang­sa in­dustri­ya, bi­san pa gi­na­pa­gu­wa nga tu­man ka­ga­may ang lang-at. Ang me­ka­ni­kal kag ma­na­baw nga de­pi­ni­syon sang “ur­ban” sa mga es­ta­dis­ti­ka nga ini, may pang­ka­bi­lu­gan nga epek­to nga la­bi pa nga na­ga­da­ku sa nu­me­ro sang emple­yo nga wa­la sa kaum­han, bi­san pa ki­na­an­dan si­la mga ka­pa­mil­ya sang mga ma­ngu­ngu­ma nga na­ga­pa­ngi­ta sang pa­la­ngi­tan-an sa kai­ngod nga ban­wa, pa­re­ho sang mga dray­ber, kar­ga­dor, ma­nug­tin­da, ka­bu­lig sa mga tin­da­han kag iban pa nga kas­wal nga im­por­mal nga eko­nom­ya.

Ta­la­lu­pang­don ang ma­lap­ro­le­tar­ya­ni­sa­syon sa kaum­han ba­ngud sa li­mi­ta­do nga du­ta nga ag­ri­kul­tu­ral, lap­na­gon nga pag­kambyo-ga­mit sang du­ta pa­ra sa real es­ta­te, tu­ris­mo, kag mga pro­yek­to pa­ra sa ener­hi­ya kag imprastruk­tu­ra. Ini na­ga­re­sul­ta sa na­ga­pa­da­ku nga nu­me­ro sang sob­ra nga ma­ngu­ngu­ma kag ma­mu­mu­gon sa uma nga gi­na­pa­la­yas sa du­ta kag na­ga­ka­du­la­an sang lu­gar sa pro­duk­syon nga ag­ri­kul­tu­ral.

Ha­los wa­la si­la sang opor­tu­ni­dad nga ma­ngin pro­duk­ti­bo ba­ngud sa li­mi­ta­do ang in­dustri­ya sa mga syu­dad kag may li­mi­te man ang emple­yo pa­ra sa OFW, ga­ni da­ku nga nu­me­ro sang pwer­sa sa pagtra­ba­ho sa kaum­han na­pa­la­yas sa du­ta kag na­ga­ka­ob­li­gar nga mag-un­tat sa pag­pa­ngi­ta sang ob­ra. Pa­ra may ma­ka­on kag ma­ka­pa­ka­on sa ila pa­mil­ya, gi­na­su­lod ni­la ang nag­ka­la­in­la­in nga pro­duk­ti­bo nga tra­ba­ho pa­re­ho sang pag­ha­bal-ha­bal, pag­ba­lig­ya, pu­lu-pa­na­hon nga pag­kai­ngin, pag­ba­lig­ya sang pang­ga­tong kag iban pa, nga pa­re­ho nga na­hi­got sa eko­nom­ya sa kaum­han.

Ang pa­mil­ya sang da­ku nga kumpra­dor, aga­lon nga may­du­ta kag bu­ruk­ra­ta ka­pi­ta­lis­ta na­ga­bug-os sa 1% sang po­pu­la­syon sang Pi­li­pi­nas, kag ang nag­ku­ri­bod nga na­ha­nu­nga nga bur­ge­sya in­di mag­sob­ra sa 2%, ang pe­ti­bur­ge­sya sa ka­syu­da­ran ara sa 6-8 por­sye­nto sang po­pu­la­syo­n. Indi mag­nu­bo sa 90% sang po­pu­la­syon mga ma­mu­mu­gon kag ma­ngu­ngu­ma, upod ang 30-40 por­sye­nto nga ma­mu­mu­gon nga in­di ag­ri­kul­tu­ral. Wa­la sang ta­la­lu­pang­don nga in­dustri­yal nga ka­pi­ta­lis­ta nga pag-us­wag pa­ra ra­di­kal nga bag-u­hon ang pang­ka­ti­ling­ban nga tra­yang­gu­lo kag ang distri­bu­syon sa kaum­han kag ka­syu­da­ran sang po­pu­la­syon um­pi­sa nga gin­su­lat ang “Ka­ti­ling­ban kag Re­bo­lu­syong Pi­li­pi­no”.

Tu­man nga in­di maus­wa­gon ang Pi­li­pi­nas kon tan-a­won ang di­semple­yo bi­lang in­di­ka­syon sang kaus­wa­gan. Ba­se sa upi­syal nga es­ta­dis­ti­ka sang 2019, 12 mil­yon o ma­sob­ra 26% sang 45 mil­yon nga pwer­sa sa pagtra­ba­ho ang in­di ma­ka­ki­ta sang tra­ba­ho sa Pi­li­pi­nas ga­ni nag­kad­to sa iban nga pung­sod. May 10.6 mil­yon o 23% sang pwer­sa sa pagtra­ba­ho ang na­ga­pa­bi­lin sa Pi­li­pi­nas kag gi­naa­ko sang reak­syu­nar­yong gub­yer­no nga wa­la sang tra­ba­ho. Sa ka­bi­lu­gan, 22.6 mil­yon o 49% sang pwer­sa sang pagtra­ba­ho ang wa­la sang ob­ra.

Gi­naa­ko sang Phi­lip­pi­ne Sta­tis­tics Aut­ho­rity sang gub­yer­no nga sa ha­los 70 mil­yon sang mga Pi­li­pi­no ang ara sa edad pa­ra magtra­ba­ho (ba­se sa La­bor Force Survey sang 2017), ma­sob­ra 27 mil­yon ang gin­tu­mod nga “wa­la sa pwer­sa sang pagtra­ba­ho”. Upod di­ri ang mga OFW nga wa­la gi­na­la­kip sang PSA sa da­tos si­ni sa pagtra­ba­ho. La­kip man di­ri ang mga “wa­la na­ga­pa­ngi­ta sang tra­ba­ho” sa nag­ka­la­in­la­in nga ka­bang­da­nan. Pa­ma­tu­od man ini sa ka­la­la­on sang prob­le­ma sa di­semple­yo sa pung­sod.

Lu­was sa pag-eksport sang hi­law nga ma­ter­ya­les pa­ra sa du­mu­lu­ong nga mo­no­pol­yong ka­pi­ta­lis­mo, tu­man ka­da­ku man ang gi­na­lu­was sang Pi­li­pi­nas nga ba­ra­to nga ku­sog sa pagtra­ba­ho ha­lin 1980. Gi­na­hi­mo ini sa du­ha ka paa­gi nga may hi­gan­te nga pag­da­ku:

1) ang mga Pi­li­pi­no nga naggwa sa iban nga pung­sod (nag­da­ku ang mga nag-OFW ha­lin 214,590 sang 1980 pa­kad­to 2 mil­yon ka­da tuig sang 2016; sam­tang, nag­da­ku ha­lin 7 mil­yon sang 1997 [di­ri nag-um­pi­sa ang pag­da­tos] pa­kad­to 10.3 mil­yon ang ka­bi­lu­gan nga nu­me­ro sang mga Pi­li­pi­no sa lu­was sang pung­sod sang 2013 [i­ni ang pi­na­ka­bag-o nga da­tos, bi­san pa ang tantya sang Mig­ran­te in­di na ini mag­nu­bo sa 12 mil­yon]); kag

2) pag-emple­yo sa mga special eco­no­mic zo­ne (ha­lin 91,860 sang 1994 pa­kad­to ma­sob­ra 1.5 mil­yon sa su­bong; ha­lin ini sa pag­da­ku sang mga SEZ ha­lin 16 pa­kad­to 395, kag sang mga empre­sa [pa­ngu­na­hon mga TNC] sa mga ini, ha­lin 331 pa­kad­to 4,341 sa pa­na­hon man nga ini). Kla­ro nga pa­ma­tu­od ini nga sa ka­ku­la­ngan sang ba­seng in­dustri­yal sa Pi­li­pi­nas, gi­na­hi­nga­li­tan sang du­mu­lu­ong nga mo­no­pol­yong ka­pi­tal ang du­nang mang­gad kag ba­ra­to nga pagtra­ba­ho sa Pi­li­pi­nas.

AB: Sad­tong 1983 gin-a­na­li­sa nin­yo ni Ka Ju­lie, ang imo nga asa­wa, ang mo­da sa pro­duk­syon sa Pi­li­pi­nas kag gin­kontra ang sa­la nga lin­ya nga in­di na ma­lap­yu­dal ang Pi­li­pi­nas kun­di ka­pi­ta­lis­ta? Ano ang ba­se­han sang amo nga lin­ya?

JMS: Huo, sang 1983, gin­pen­sar na­mon nga ka­tung­da­nan na­mon nga kontra­hon ang sa­la nga lin­ya nga in­di na ma­lap­yu­dal ang eko­nom­ya sang Pi­li­pi­nas kun­di ka­pi­ta­lis­ta. Kon pa­ga­ga­mi­ton abi ang ter­mi­no nga ka­pi­ta­lis­ta, buot ham­ba­lon nga in­dustri­yal ka­pi­ta­lis­ta na ang Pi­li­pi­nas. Wa­la ta­ni sang prob­le­ma kon ang ka­pi­ta­lis­mo sa pung­sod gi­na­ta­wag nga ka­pi­ta­lis­mo nga ma­lap­yu­dal o ka­pi­ta­lis­mo nga da­ku nga kumpra­dor o eko­nom­ya nga da­ku nga kumpra­dor-a­ga­lon nga may­du­ta.

May pi­la ka kad­re sang Par­ti­do Ko­mu­nis­ta sang Pi­li­pi­nas nga med­yo na­ha­law­haw sa mga pro­yek­to pang-imprastruk­tu­ra kag pro­pa­gan­da sang pa­sis­ta nga re­hi­meng Marcos nga na­ngin in­dustri­yal ka­pi­ta­lis­ta na ang Pi­li­pi­nas ba­ngud sa “na­pu­lo’g isa nga pro­yek­to pang-in­dustri­ya” nga ka­sug­pon sang mga pro­yek­to pang-imprastruk­tu­ra kag sang pag­su­por­ta sa gin­ban­sa­gan nga bang­ko nga uni­ber­sal, in­di na la­mang mga bang­ko nga ko­mer­syal kun­di mga bang­ko pa­ra sa pa­mu­hu­nan in­dustri­yal, pa­re­ho sang mga gin­ti­ngub nga bang­ko kag ka­pi­tal sang in­dustri­ya sa pag­tu­haw sang mo­no­pol­yo ka­pi­ta­lis­mo sa Eu­ro­pe.

Gin­pen­sar na­mon ni Ju­lie nga ang mga gin­si­ling ko nga mga kad­re sang PKP ara sa implu­wen­sya sang eko­no­mis­ta nga bur­ges o pa­ti sang Trotskyis­mo. Ku­lang ang ila ki­naa­lam sa eko­nom­ya pang­pul­ti­ka kag ku­lang sa ika­sa­rang kri­ti­kal. Si­ling pa ni­la nga ma­da­sig nga na­ga­ka­du­la ang mga ma­ngu­ngu­ma sa Central Luzon ba­ngud sa in­dustri­ya­li­sa­syon kag wa­la gin­ki­la­la nga wa­la nag­bag-o ang nu­me­ro sang mga ma­ngu­ngu­ma sam­tang na­ga­da­ku ang sob­ra nga po­pu­la­syon sa kaum­han nga des­pe­ra­do nga na­ga­pa­ngi­ta sang pa­la­ngi­tan-an sa kaum­han kag sa Met­ro Ma­ni­la. Na­si­law man si­la sa pa­ga­lab-u­ton sang export proces­sing zo­ne kag mga empre­sa sa se­mip­roces­sing.

Na­pas­la­wan si­la nga ki­la­la­hon nga ang bu­ruk­ra­ta ka­pi­ta­lis­tang si Marcos kag iya mga kro­ni mga da­ku nga kumpra­dor nga na­ka­be­ne­pi­syo sa mga pro­yek­to pang-imprastruk­tu­ra nga na­pun-an sang ko­rap­syon kag na­ka­san­dig sa pa­bug-at nga du­mu­lu­ong nga pau­tang, amo man sa im­por­ted nga mga ka­ga­mi­tan sa konstruk­syon kag sal­sa­lon nga pang­ka­bil­ya. Pu­ro ha­ngin lang ang gin­ban­sa­gan nga na­pu­lo’g isa nga pro­yek­to pang-in­dustri­ya kag mga bang­ko nga uni­ber­sal kag na­ka­pai­da­lom lang sa mga pro­yek­to pang-imprastruk­tu­ra kag ba­la­lig­ya­an export-im­port. Ma­la­yo sa gi­na­ham­bal nga pi­na­ka­mo­der­no nga in­dustri­ya ang na­ki­ta sa mga export-proces­sing zo­ne kun­di lay­la­yan sang pagpro­se­so o pag-a­sem­bol sang mga hu­man nga pi­ye­sa.

Wa­la sang ihi­ba­lo ang mga nag­sa­yup nga kau­pod nga nau­bos na ni Marcos ang ba­yad-dan­yos sa ge­ra sang Ja­pan kag um­pi­sa 1979 na­bud­la­yan na kag ma­sing­ki na ang kri­ti­sis­mo sa neo-Key­ne­si­an nga pag­pau­tang sa ida­lom sang World Bank agud bu­hi­on ang ko­lon­yal nga bay­lu­ha­nay sang hi­law nga ma­ter­ya­les ha­lin sa mga in­ter­yor nga lu­gar kag sang mga hu­man nga pro­duk­to sa mga ka­syu­da­ran. Na­ga­kap­rob­le­ma na sa pi­nan­sya ang pa­sis­ta nga re­hi­meng Marcos sang 1979-1982 ba­ngud sa pag­ga­may sang pang­ka­li­bu­ta­non nga pau­tang.

AB: Ano ang mga gin­bu­nga sang sa­la nga lin­ya sang mga daw na­ga­da­yaw kay Marcos sa pagtranspor­ma sang Pi­li­pi­nas ha­lin ma­lap­yu­dal pa­kad­to sa ka­pi­ta­lis­tang in­dustri­yal?

JMS: Ang su­he­ti­bis­ta nga lin­ya nga gin­bag-o o gi­na­bag-o ni Marcos ang eko­nom­ya sang Pi­li­pi­nas ha­lin ma­lap­yu­dal pa­kad­to in­dustri­yal ka­pi­ta­lis­ta nag­bun-ag sang Tuo kag “Wa­la” nga lin­ya nga opor­tu­nis­ta. Gin­pa­bas­kog si­ni ang re­por­mis­ta nga lin­ya nga Tuo nga opor­tu­nis­ta sang gi­na­ta­wag po­pu­lar de­mok­ra­ta. Gin­pay­pa­yan man si­ni ang “Wa­la” nga opor­tu­nis­ta kag Trotskyis­ta nga lin­ya nga sa­la ang Mois­ta nga lin­ya sang ma­la­wi­gan nga ina­way ban­wa kag ang ka­da­lag-an sang ar­ma­dong re­bo­lu­syon maang­kon sa mga pag-al­sa sa ka­syu­da­ran kag/o sa ma­da­sig nga re­gu­la­ri­sa­syon sang ha­nga­way sang ban­wa. Na­ki­ta sa mga Trotskyis­ta nga pa­nan-a­wan ang “Wa­la” nga opor­tu­nis­ta nga lin­ya kag pi­na­ka­ma­lub­ha nga nag­ha­lit sa ar­ma­dong re­bo­lu­syon sang 1986 tub­tob 1992, nga nag­bu­yok sang Ika­du­ha nga Dung­ga­non nga Ka­hub­la­gan Pa­nad­long sang 1992.

Wa­la ma­pung­gan sang kri­ti­ka sa sa­la nga su­he­ti­bis­ta nga lin­ya sa mo­da sang pro­duk­syon sa Pi­li­pi­nas sang 1983 ang pag-a­lag­wa sang mga Tuo nga opor­tu­nis­ta kag “Wa­la” nga opor­tu­nis­ta kag pag­sa­mad sa mga re­bo­lu­syo­nar­yong pwer­sa sa nag­ka­la­in­la­in nga pa­na­hon kag re­hi­yon, pe­ro gin­pa­lig-on si­ni ang Marxis­ta-Le­ni­nis­ta nga pun­da­syon sang PKP kag nag-a­ni sang su­por­ta sang ma­yor­ya sang mga kad­re kag ka­ta­po pa­ra sa Ika­du­ha nga Dung­ga­non nga Ka­hub­la­gan Pa­nad­long. Isa ini ka ka­hub­la­gan pang-e­du­ka­syon agud sik­wa­yon, sa­wa­yon kag tad­lu­ngon ang mga sa­la nga su­he­ti­bis­ta nga lin­ya kag ang mga Tuo kag “Wa­la” nga opor­tu­nis­ta nga pag­sa­yup kag ka­sug­pon si­ni nga mga kri­men. Gin­sal­bar si­ni ang Par­ti­do kag re­bo­lu­syo­nar­yong ka­hub­la­gan sa pag­ka­tu­naw.

AB: May ara li­wat su­bong nga na­ga­ham­bal nga in­di na ma­lap­yu­dal ang Pi­li­pi­nas, kun­di ka­pi­ta­lis­ta na. Ngaa? Ano ang ba­se­han sang mga ini? Nag-us­wag gid ba­la ang po­li­si­ya nga neo­li­be­ral lam­pas sa gi­na­si­ling mo nga eko­nom­ya nga ma­lap­yu­dal?

JMS: Pa­re­ho sang ma­du­gay na nga gin­tud­lo sa aton ni Le­nin ba­hin sa la­yi sang di pa­re­ho nga pag-us­wag, ma­hi­mo nga pa­sul­pot-sul­pot nga ma­mu­hu­nan ang im­per­ya­lis­mo o mo­no­pol­yong ka­pi­ta­lis­mo sa mga pung­sod nga ko­lon­ya, ma­la­ko­lon­ya kag de­pendyen­te, pe­ro in­di ini mag­dul-ong sang pa­re­ho nga kaus­wa­gan sa eko­nom­ya ha­lin sa isa ka ha­lin­tang pa­kad­to sa bag-o nga mas ma­ta­as nga ha­lin­tang. Ang ti­po sang du­mu­lu­ong nga pa­mu­hu­nan sa Pi­li­pi­nas sa pa­na­hon ni Marcos wa­la nag­ba­tak sa Pi­li­pi­nas ha­lin ma­lap­yu­da­lis­mo pa­du­long ka­pi­ta­lis­mong in­dustri­yal, kun­di nag­hag­mak di­ri sang mas ma­la­la nga kla­se sang ma­lap­yu­da­lis­mo nga nag­re­sul­ta sa pag­bag­sak ni Marcos kag pag­pon­do sang eko­nom­ya sa pa­na­hon ni Cory Aqui­no.

Pag­ka­ta­pos ha­lin 1992, gin­du­so sang hus­to ni Ra­mos bi­lang pre­si­den­te ang po­li­si­ya nga neo­li­be­ral, gin­sap­ri­ba­do ang mga prop­ye­dad sang es­ta­do kag gi­nga­mit ang ki­ta pa­ra pa­lu­ta­won ang bad­yet kag ma­ka­pa­ngu­tang pa­ra sa bwe­lo sang pri­ba­dong konstruk­syon kag mas da­ku nga im­por­ta­syon sang hu­man nga pro­duk­to. Nag­lub­ha pa ang ka­him­ta­ngan sang eko­nom­ya sang Pi­li­pi­nas kag la­bing gin-i­go sang kri­sis sa pi­nan­sya sa Asia sang 1997. Na­hag­mak ang mga empre­sa sa pagpro­se­so pang-eksport kag gin­lu­tos sang Chi­na bi­lang uli­hi nga ta­ga-a­sem­bol.

Wa­la na­ka­pa­du­gay ang re­hi­meng Estra­da ba­ngud sa ko­rap­syon kag pag­hag­mak sang eko­nom­ya. Pe­ro sa pi­hak sang mga ka­bud­la­yan, daw na­lu­bad sang ma­su­nod nga re­hi­meng Arro­yo kag Aqui­no ang eko­nom­ya ba­ngud sa ma­nu­bo nga in­te­res sang in­ter­na­syu­nal nga pau­tang nga gin­hi­mo agud li­wat nga bu­hi­on ang pang­ka­li­bu­ta­non nga ka­pi­ta­lis­tang eko­nom­ya, sa pag­su­lod-gu­wa sang is­pe­ku­la­ti­bo nga pon­do (portfo­lio) nga wa­la nag­tin­dog sang anu­man nga pro­duk­ti­bong empre­sa, sa re­mi­tans sang du­mu­lu­ong nga kwar­ta ha­lin sa mga OFW kag sa pag­say­lo sa Pi­li­pi­nas sang mga ope­ra­syong bu­si­ness proces­sing ha­lin sa mga im­per­ya­lis­tang pung­sod.

Ang “pag-us­wag” sang eko­nom­ya sang Pi­li­pi­nas ha­lin 2000 gi­na­tum­bas o gi­na­pa­gu­wa sa mga na­ga­id­lak nga ma­ta­as nga bil­ding da­la sang pon­do nga neo­li­be­ral kag da­ku nga kan­ti­dad sang pag­kon­su­mo sang mga im­por­ted nga pro­duk­to ba­ngud sa na­ga­da­ku nga du­mu­lu­ong nga utang nga kum­bi­na­syon sang re­mi­tans sang mga OFW nga in­di bas­tan­te nga pun-an ang ka­ku­la­ngan sa bad­yet kag ba­la­lig­ya­an. Ga­ni nag­lab-ot na su­bong sa Ᵽ9 tril­yon ang pang­pub­li­ko nga utang nga wa­la sang anu­man nga pag-us­wag sa in­dustri­ya. La­bi nga ma­ga­at­hag ang at­ra­sa­do kag di-in­dustri­ya­li­sa­do nga ki­nai­ya sang eko­nom­ya sang Pi­li­pi­nas sa pag­du­la sang bu­la sang neo­li­be­ra­lis­mo lun­say sa mga pung­sod in­dustri­yal ka­pi­ta­lis­ta kag mga pung­sod nga di-in­dustri­ya­li­sa­do pa­re­ho sang Pi­li­pi­nas.

Pe­ro may na­ga­pa­men­sar nga ang ka­lad­la­wan nga distri­bu­syon sang emple­yo kag pro­duk­to sa ag­ri­kul­tu­ra, in­dustri­ya kag ser­bi­syo pa­ti­ma­an sang pag-us­wag sang eko­nom­ya sang Pi­li­pi­nas ha­lin ma­lap­yu­da­lis­mo pa­kad­to ka­pi­ta­lis­mo, nga na­ga­sa­ad sang ka­pi­ta­lis­mong in­dustri­yal. Su­no sa pi­na­kau­li­hi nga da­tos sang gub­yer­no, ku­no 22.9% ang par­te sang ag­ri­kul­tu­ra sa emple­yo kag 7.4% ang par­te si­ni sa GDP, 19.1% sa par­te sang in­dustri­ya sa emple­yo kag 34% sa GDP, kag 58% ang par­te sang ser­bi­syo sa emple­yo kag 58.6% sa GDP.

Lun­say ti­non­to ang mga nu­me­ro nga ini ba­ngud gin­pa­ga­may ang par­te nga gi­na­emple­yo sang ag­ri­kul­tu­ra kag gin­pa­hi­gad ang ka­ma­tuo­ran nga bug-os nga pa­mil­ya sang mga ma­ngu­ngu­ma kag ma­mu­mu­gon sa uma (la­kip ang mga ba­ta nga mas ma­nu­bo sa 10 tuig ang edad) ang na­ga­pa­sa­kup sa tra­ba­ho sa uma, kag la­baw na­man nga gi­na­pa­da­ku ang may tra­ba­ho sa ser­bi­syo nga sek­tor nga kla­ro nga gin-u­pod sa tantya ang tu­man ka­da­ku nga nu­me­ro sang mga na­ga­ki­ta sa hi­gad-hi­gad kag mga wa­la sang tra­ba­ho. Ang ser­bi­syo in­di pro­duk­ti­bo nga sek­tor, in­di pa­re­ho sang ag­ri­kul­tu­ra kag in­dustri­ya.

Bi­san pa man, tu­man ka im­por­tan­te ang sek­tor sang ser­bi­syo ba­ngud di­ri na­ga­ha­ri ang mga bur­ge­sya kumpra­dor kag iya nga da­ku nga kor­po­ra­syon sa pi­nan­sya, pag­ba­lig­yaa­nay kag ser­bi­syo. Gi­na­ta­la­na si­ni ang ma­lap­yu­dal kag da­ku nga kumpra­dor ka­pi­ta­lis­ta nga ki­nai­ya sang eko­nom­ya sang Pi­li­pi­nas nga wa­la sang pun­da­syon nga in­dustri­yal. Pe­ro gi­nau­pod man sang mga eksper­to sa da­tos sang reak­syu­nar­yong gub­yer­no sa sek­tor sang ser­bi­syo ang ga­may kag ka­sa­ra­ngan-ka­da­ku nga empre­sa kag ang la­bi nga ma­da­mo nga na­ga­ki­ta bi­lang mga dray­ber sang jeep, may pwes­to sa tin­da­han, na­ga­ban­tay sa ga­so­li­na­han, tag-i­ya sang mga tin­da­han, mga na­ga­li­bod sa kar­sa­da, ma­nug­lu­to, ser­bi­dor kag iban pa nga ara sa “e­ko­nom­ya nga in­di por­mal”.

Gi­na­pa­ki­ta sang do­mi­na­syon sang sek­tor sang ser­bi­syo sa eko­nom­ya ang wa­sak nga in­di in­dustri­ya­li­sa­do nga ka­him­ta­ngan sang eko­nom­ya. Ang ba­hin sang emple­yo kag pro­duk­to nga na­ka­pai­da­lom sa sek­tor sang in­dustri­ya maat­hag nga in­di pa­ti­ma­an nga ka­pi­ta­lis­ta nga in­dustri­yal ang Pi­li­pi­nas, ila­bi kon isi­pon nga ang sek­tor sang in­dustri­ya sa Pi­li­pi­nas na­ka­san­dig sa mga im­por­ted nga ka­ga­mi­tan, la­ngis kag iban pa nga sang­kap kag mga hi­law nga ma­ter­ya­les.

Ang gi­na­pag­wa su­bong sang mga na­ga­ha­ri nga reak­syu­nar­yo kag eko­no­mis­ta nga ka­pi­ta­lis­ta nga in­dustri­yal nga pag-us­wag sa Pi­li­pi­nas pi­la lang nga mga da­ku nga in­dustri­yal ka­pi­ta­lis­ta nga pro­duk­syon nga na­ga­sa­lig sa im­por­ted nga mga ka­ga­mi­tan kag sang­kap la­kip ang pro­duk­syon sang mga pi­ye­sa nga elektro­ni­ko, electrical wi­ring kag iban pa nga mga pro­duk­to pang-eksport sa mga export proces­sing zo­ne. Ang mga lu­gar nga ini nga ba­ra­to ang ku­sog pagtra­ba­ho kag lib­re sa bu­his ka­ba­hin sang in­ter­na­syu­nal nga as­sembly li­ne (su­bong gin­ba­yu­an sang “glo­bal va­lue cha­in”) sang mga kor­po­ra­syon nga mul­ti­na­syu­nal.

May da­ku nga in­dustri­ya man nga na­ga­kam­kam sa hi­law nga ma­ter­ya­les pa­re­ho sang pag­mi­na nga na­ga­ga­mit sang hi­gan­te nga mga ma­ki­na, ma­bas­kog nga eksplo­si­bo, open pit kag da­ku nga kan­ti­dad sang cya­ni­de kag iban pa nga ma­ka­ma­ma­tay nga ke­mi­kal, kag in­ter­na­syu­nal nga mga sa­lak­yan pang­da­gat nga na­ga­li­kaw sa bu­his ka­kun­sa­bo ang mga ku­rap nga upi­sya­l. Da­ku nga nu­me­ro sang Pi­li­pi­no nga pro­le­tar­ya­do ang kon­sentra­do sa pa­tag nga ini sang eko­nom­ya. Apang ang pa­mang­kot, na­ga­hi­mo o na­gaa­mot ba­la ang mga ini sa lo­kal nga ka­pi­ta­lis­ta nga pag-us­wag. Ang pagpro­se­so sang mga ba­to nga mi­ne­ral gi­na­hi­mo sa lu­was sang pung­sod lam­pas sa una nga hut-ong.

Lu­was sa ma­nu­bo nga swel­do nga gi­na­ba­yad sa mga ma­mu­mu­gon, ang mga ne­go­syo nga mi­na sa ka­ma­tuo­ran wa­la na­ga­du­gang sang bi­san ano nga ba­lor sa lo­kal nga ka­pi­ta­lis­ta nga pag-us­wag. Sa ka­ma­tuo­ran, gi­na­pung­gan si­ni ang mga lo­kal nga ka­pi­ta­lis­ta nga pak­tor nga mag-us­wag sa pa­maa­gi nga in­dustri­yal paa­gi sa pag­hi­gop sa lo­kal nga mang­gad sang pung­sod, kag pag-implu­wen­sya sa po­li­si­ya sa eko­nom­ya nga na­ka­ha­lit sa pung­sod­non nga bur­ge­sya. Ang na­ga­tin­dog sa kau­ga­li­ngon nga lo­kal nga ka­pi­ta­lis­ta nga sek­tor li­mi­ta­do lang sa ga­may kag med­yum-ka­da­ku nga pag­ma­nu­pak­tu­ra, nga ka­dam-an ara sa lo­kal nga pag­ma­nu­pak­tu­ra sang pag­ka­on.

AB: Ano ang mga po­sib­le nga iga­bu­nga sang in­di pag­la­rag­way sa pu­li­ti­ka kag eko­nom­ya sang Pi­li­pi­nas sa pi­na­ka­hus­to nga pa­maa­gi?

JMS: Kon ma­ga­lap­nag ang pa­nan-a­wan nga ang Pi­li­pi­nas ka­pi­ta­lis­ta nga in­dustri­yal nga ha­lin sa pag­ka ma­lap­yu­dal, ma­ngin bu­ron ang tat­lo ka ba­se­han nga prob­le­ma nga du­mu­lu­ong nga mo­no­pol­yong ka­pi­ta­lis­mo, lo­kal nga pyu­da­lis­mo kag bu­ruk­ra­ta ka­pi­ta­lis­mo, kon sa diin ang da­ku nga kumpra­dor kag bu­ruk­ra­ta ka­pi­ta­lis­ta ang na­ga­ser­bi nga tay­tay sa du­mu­lu­ong nga mo­no­pol­yong ka­pi­ta­lis­mo kag pyu­da­lis­mo nga gi­na­bug-os sang mga aga­lon nga may­du­ta nga tra­di­syu­nal nga na­ga­pa­ar­ki­la, kag mga na­ga­eksport, kag mga na­ga­pa­ta­nom (la­kip ang ko­mer­syal nga pag­sa­god sang ha­yop kag ma­nu­kan pa­ra sa kau­ga­li­ngon nga mer­ka­do) nga na­ga­ga­mit sang ba­hin nga me­ka­ni­sa­syon kag sang pu­lu-pa­na­hon nga mga ma­mu­mu­gon sa uma.

Pi­na­ka­ma­la­ut, ma­hi­mo nga mag-i­lu­syon li­wat nga ang sa­hing ma­ngu­ngu­ma na­ga­ga­may na o in­di ga­ni na­ga­ka­du­la nga sa­hi ba­ngud sa ka­pi­ta­lis­ta nga pag-us­wag, nga ang re­bo­lu­syong ag­rar­yo in­di na na­ga­pa­ngu­na nga kaun­dan sang de­mok­ra­ti­kong re­bo­lu­syon sang ban­wa kag na­du­la na ang ma­la­pad nga pang­ka­ti­ling­ban kag pi­si­kal nga te­reyn pa­ra sa ma­ni­ob­ra kag pag-us­wag sa mga ha­lin­tang. Ma­hi­mo nga iban­de­ra li­wat ang su­he­ti­bis­ta nga lin­ya pa­ra sa Tuo kag “Wa­la” nga opor­tu­nis­ta nga lin­ya nga nag­tu­haw ha­lin 1981 tub­tob 1992 kag tu­man nga nag­ha­lit sa re­bo­lu­syo­nar­yong hub­lag sang 1985 tub­tob 1992.

Ang mga na­ga­pa­lap­ta sang na­sam­bit nga su­he­ti­bis­ta nga lin­ya na­ga­ha­yag sa kau­ga­li­ngon nga mga Trotskyis­ta. Ma­ga­hod man ni­la nga gi­naa­ta­ke ang ma­lap­yu­dal nga pag­la­rag­way sa eko­nom­ya sang Pi­li­pi­nas pa­ra idu­so ang ma­du­gay na nga gin­pa­ma­tud-an nga sa­la nga lin­ya nga Trotskyis­ta nga in­di da­pat du­ha-ka-ha­lin­tang nga re­bo­lu­syong Pi­li­pi­no ba­ngud so­sya­lis­mo na ang gi­la­yon nga is­yu, nga in­di na ki­na­hang­lan ang de­mok­ra­ti­kong re­bo­lu­syon sang ban­wa, nga ang mga ma­ngu­ngu­ma kag na­ha­nu­nga nga bur­ge­sya mga reak­syu­nar­yo nga pwer­sa nga in­di da­pat iu­pod sa pung­sod­non nga na­ga­hi­li­ug­yong pren­te, nga da­pat na nga iba­su­ra ang estra­te­hi­kong lin­ya sang ma­la­wi­gan nga ina­way ban­wa paa­gi sa pag­pa­li­bot sa ka­syu­da­ran ha­lin sa kaum­han kag ang mga ma­mu­mu­gon lang ang da­pat mag­su­long sang re­bo­lu­syo­nar­yong pag­hi­ma­kas kag in­di da­pat mag­ba­hin sang ga­hum sa ma­sang ma­ngu­ngu­ma.

Pe­ro, la­bing na­ga­at­hag ang ma­lap­yu­dal nga ki­nai­ya sang Pi­li­pi­nas sa pag­sing­ki sang kri­sis sang pang­ka­li­bu­ta­non nga ka­pi­ta­lis­tang sis­te­ma kag sang lo­kal nga na­ga­ha­ring sis­te­ma, la­bi pa gid nga pag­la­la sang kri­sis kag ma­la­pa­ran nga pag­ka­tub­lag sa pang­ka­li­bu­ta­non kag lo­kal nga ilig sang sup­lay du­lot sang Covid-19. Ang li­be­ra­li­sa­do nga mga po­li­si­ya sang reak­syu­nar­yong gub­yer­no sa ba­la­lig­ya­an kag pa­mu­hu­nan pa­bor sa mga du­mu­lu­ong nga mo­no­pol­yong ka­pi­ta­lis­ta kag smuggler nga na­gaa­gi sa mga pan­ta­lan kag free eco­no­mic zo­ne sa ka­ha­li­tan sang lo­kal nga pro­duk­syo­n.

Na­ga­sa­lig pa gi­ha­pon ang eko­nom­ya sang Pi­li­pi­nas sa gi­na­im­port nga ka­ga­mi­tan kag ma­da­mo nga ti­po sang mga pro­duk­to pang­kon­su­mo, du­mu­lu­ong nga utang kag pa­mu­hu­nan. Na­gaa­gi ini sang na­ga­da­sig nga pag­la­la sang per­ma­nen­te nga de­pi­si­to sa ba­la­lig­ya­an kag na­ga­si­nam­paw nga pang­pub­li­ko nga utang. Na­ga­an­tus ang pu­mu­lu­yo sa ma­ta­as nga tan­tos sang di­semple­yo, ka­wad-on sang pat-ud nga tra­ba­ho, ma­nu­bo nga swel­do, na­ga­ta­as nga pre­syo sang pag­ka­on kag iban pa nga ba­se­han nga ki­na­hang­la­non, lap­na­gon nga kai­mu­lon kag ka­wad-on sang pu­luy-an.

Ang eko­nom­ya nga na­ka­tu­on sa pag-eksport kag na­ka­sa­lig sa pag-im­port kag la­bi nga lu­mos sa utang na­ga­ka­ha­pay ba­ngud sa pang­ka­li­bu­tanon nga pag­lu­ya sang eko­nom­ya kag na­ga­pa­la­la du­lot sang pag­ka­sa­mad sang mga pro­duk­ti­bong pwer­sa ba­ngud sa mga lockdown pa­ra sa Covid-19. Ang bwe­lo sang pri­ba­do nga konstruk­syo­n, pag­la­pad sang mga empre­sa sa real es­ta­te kag tu­ris­mo po­sib­le nga ma­was­dak pa­re­ho sang na­ta­bo pag­ka­ta­pos sang kri­sis sa pi­nan­sya sa Asia sang 1997.

Sa atu­bang sang wa­la ka­pa­re­ho nga kri­sis sang eko­nom­ya, ma­pa­nas ang 5.6% pag­da­ku sang GDP sang nag­ta­li­wan, pi­na­ka­ma­nu­bo sa wa­lo ka tuig. Si­gu­ra­do nga ma­ga­la­la ang ta­nan nga sek­tor sa eko­nom­ya sa ha­lam­ba­la­non sang gi­na­tu­ga si­ni nga pro­duk­to kag tra­ba­ho. Ma­ga­hi­na ang re­mi­tans ha­lin sa lu­was sang pung­sod kag mga ope­ra­syon sang BPO. Ang eko­nom­ya kag gub­yer­no sang Pi­li­pi­nas bang­ka­ro­te na kag in­di na ma­sa­ra­ngan nga paggwa­on pa ang anu­man nga pag­pa­us­wag sang eko­nom­ya ha­lin sa in­di maus­wa­gon kag ma­ka­lu­lu­oy nga ka­him­ta­ngan sang ma­lap­yu­da­lis­mo.