Si­ge-si­ge ang kam­pan­ya sang Ba­gong Huk­bong Ba­yan (BHB) pa­ra sa ikaa­yong la­was sang pu­mu­lu­yo sam­tang wa­la pa na­tap­na ang pan­dem­ya nga Covid-19. Sa 17 bar­yo sa Sa­mar, na­ga­bi­nu­li­gay ang ha­nga­way sang ban­wa kag mga or­ga­ni­sa­syong ma­sa sa pag­han­da sa po­sib­le nga pag­lap­ta sang sa­kit sa ila nga mga bar­yo. Nag­ta­la­na si­la sang mga pro­to­kol sa ikaa­yong la­was ka­da bar­yo engka­so may ma­lat­nan kag nag­han­da sang mga pa­si­li­dad sa kwa­ran­ti­na.

Su­nud-su­nod nga gin­lun­sar sang mga Pu­lang ha­nga­way ang mga kam­pan­ya sa ikaa­yong la­was sa tu­nga sang mai­kit nga mga ope­ra­syong mi­li­tar sang Armed Forces of the Phi­lip­pi­nes sang Hun­yo. Sa isa ka pren­teng ge­ril­ya, nag­ha­tag sang ba­se­han nga pag­ha­nas me­di­kal ang apat ka yu­nit sang BHB sa mga ko­mi­te sa ikaa­yong la­was sang mga re­bo­lu­syo­nar­yong or­ga­ni­sa­syon sang ma­ngu­ngu­ma. Pag­ka­ta­pos si­ni, nag­lun­sar sang kli­ni­kang ba­yan ang bag-o nga ha­nas nga mga me­dik pa­ra sa tsek-ap, den­tal, me­nor nga ope­ra­syon kag tra­di­syu­nal nga pag­bu­long. Ma­sob­ra 400 re­si­den­te ha­lin sa apat ka bar­yo ang na­ka­be­ne­pi­syo di­ri.

Sa amo man, gi­na­ti­ngu­ha­an sang mga Pu­lang ha­nga­way nga ma­ngin hu­wa­ran sa ka­tin­lo kag sa­ni­ta­syo­n. Na­ga­suk­sok si­la sang face mask kon na­gaa­tu­bang sa ma­sa kag na­ga­su­nod si­la sa gin­ta­la­na nga pro­to­kol sa social dis­tancing kag gi­na­se­gu­ro ang ka­tin­lo sa su­lod sang ba­se. Gi­na­ga­mit ni­la ang mga tra­di­syu­nal nga mga pa­maa­gi sang pag­bu­long pa­re­ho sang aku­pang­tu­ra kag mga her­bal nga me­di­si­na.

Pa­ra ma­pun-an ang da­ku nga ka­ku­la­ngan sang bu­long sa mga bar­yo, gin­pa­ngu­na­han sang mga Pu­lang ha­nga­way ang pag­hi­mo sang her­bal nga gar­den, pro­duk­syon sang mga bi­ta­mi­na kag me­di­si­na nga her­bal pa­re­ho sang la­gun­di syrup kag pow­der, kag pag­pa­pag­sik sang pro­duk­syon pa­ra sa ma­sus­tan­sya nga pag­ka­on.

Tu­man ka ku­lang nga pag­ka­on

La­bi nga gin­pa­la­la sang mi­li­ta­ri­sa­syon kag mga restrik­syon sa pag­hu­lag sang mga ma­ngu­ngu­ma ang daan na nga kri­sis sa pag­ka­on nga gi­na­ag­yan sang pu­mu­lu­yo sa re­hi­yon. Antes pa ang pan­dem­ya, ma­la­la na ang gu­tom kag ka­wad-on sang pro­duk­to nga pag­ka­on sa Eas­tern Vi­sa­yas.

Sa lis­ta sang La­rab, re­bo­lu­syo­nar­yo nga pub­li­ka­syon sang re­hi­yon, 32% lang sang ka­bi­lu­gan nga du­ta ag­ri­kul­tu­ral sa Eas­tern Vi­sa­yas ang gi­na­tam­nan sang pro­duk­to nga pag­ka­on pa­re­ho sang pa­lay, ka­ra­ru­ton kag uta­non. Da­ku nga ba­hin si­ni, 63% o 455,134 ek­tar­yas–ang na­ka­tu­on sa pag­ta­nom sang pro­duk­to nga ko­mer­syal pa­re­ho sang ni­yog kag aba­ka nga mga pro­duk­to pang-eksport.

Ma­sob­ra isa ka de­ka­da na nga bag­sak ang pro­duk­syon sang pa­lay sa re­hi­yon. Tuig 2008 pa ang uli­hi nga na­kap­rod­yus sang isa ka mil­yon nga met­ri­ko to­ne­la­da nga pa­lay ang Eas­tern Vi­sa­yas. Nag­ti­bu­sok pa ini sang 11% sang 2019.

Sa pag­tu­on sang La­rab, in­di ma­kai­go ang na­ti­pon nga pa­lay sang isa ka pa­mil­ya nga may 10 myembro ha­lin sa pagtra­ba­ho sa mga pa­la­yan kag pag­kar­ga sang gin-a­ni nga pa­lay agud ma­ka­ka­on sa bi­log nga tuig.

Kon mag­ka­on si­la sang kan-on nga du­ha ka be­ses ka­da ad­law, gi­na­lau­man nga 35% o 19 sa­ko sang 54 sa­ko nga na­ti­pon nga pa­lay na lang ang ma­bi­lin. Obli­ga­do nga li­wat magtra­ba­ho bi­lang kar­ga­dor sang pa­lay ang pa­mil­ya ukon in­di ga­ni isa ka be­ses ka­da ad­law mag­ka­on sang kan-on sa ma­su­nod nga si­yam ka bu­lan an­tes ang tig-a­la­ni.

Sa pa­na­hon nga ku­lang ang bu­gas, na­ga­say­lo ang mga ma­ngu­ngu­ma sa pag­ka­on sang ka­mo­te, ba­ling­hoy kag sa­ging. Pe­ro ang pro­duk­syon sang mga ini 19% (73,411 ek­tar­yas) lang kon ikum­pa­rar sa du­ta nga gi­na­tam­nan sang ni­yog.

Sa amo man, in­di mag-i­go ang gin­ta­la­na nga ad­la­wan nga swel­do sa re­hi­yon nga ₱236-₱238 ka­da ad­law agud sab­ton ang ila ki­na­hang­la­non. Sa pag­ka­on pa lang ka­da ad­law, isa ka pa­mil­ya nga may li­ma ka myembro ki­na­hang­lan mag­ki­ta sang ₱135 pa­ra ma­ka­ka­on sang kan-on sang du­ha ka be­ses. Wa­la pa na­la­kip di­ri ang iban nga ga­las­tu­hon.

Wa­la man sang ma­sa­li­gan ang mga ma­ngu­ngu­ma sa pag­ba­lig­ya sang kop­ra. Nag-us-os ang pre­syo si­ni pa­kad­to ₱8 ka­da ki­lo pag­ka­ta­pos mang­ha­lit ang bag­yo Ambo sang Ma­yo. Apek­ta­do man sang bag­yo ang pro­duk­to nga aba­ka nga isa ka de­ka­da na nga wa­la ma­ka­ba­wi sa mga pes­te.