Nag­ta­pos ang taong 2020 nang may 474,000 ka­so ng na­ha­wa ng bay­rus ng Covid-19 sa Pi­li­pi­nas. Noong Ene­ro 4, si­na­sa­bing 448,258 di­to ay “na­ka­re­ko­ber” sa sa­kit ha­bang 9,257 na­man ang na­ma­tay. Ka­lak­han ng mga na­ha­wa at na­ka­re­ko­ber ay na­sa edad 49 pa­ba­ba. Pi­na­ka­ma­ra­mi ang na­ma­ma­tay sa mga pa­sye­nteng edad 60 pa­ta­as.

Sa buong pa­na­hon ng pan­dem­ya, li­bu-li­bo sa mga na­ha­wa ang idi­nek­la­ra ng De­partment of Health (DOH) na “na­ka­re­ko­ber” o gu­ma­ling na sa sa­kit ka­da Ling­go. Sa ila­lim ng pro­to­kol na “Oplan Recovery,” la­hat ng mga asympto­ma­tic (wa­lang di­na­ram­dam na sin­to­mas) at ka­so na hin­di lu­ma­la ay aw­to­ma­ti­kong idi­ne­dek­la­rang “na­ka­re­ko­ber” ma­ta­pos ang re­ki­si­tong 14-araw na pag­kak­wa­ran­ti­na. Ang pagkwa­ran­ti­na ay maaa­ring isa­ga­wa sa mga pa­si­li­dad na pi­na­ta­tak­bo ng mga lo­kal na gub­yer­no o sa sa­ri­ling ba­hay ng pa­sye­nte. Dag­dag sa ka­ni­la ang mga gu­ma­ling sa loob ng mga os­pi­tal.

Hin­di na isi­na­sai­la­lim mu­li sa tes­ting ang mga “na­ka­re­ko­ber” ha­bang na­sa kwa­ran­ti­na. Ayon sa DOH, ito ay da­hil ma­ra­mi sa ka­ni­la ang mag­po­po­si­ti­bo pa rin du­lot ng bay­rus na na­sa ka­ta­wan pa ni­la. Ga­yun­pa­man, hin­di na umano na­ka­ha­ha­wa ang bay­rus na ito. Ayon sa mga syen­tis­ta, pi­na­ka­na­ka­ha­ha­wa ang bay­rus sa unang 10 araw ng im­pek­syo­n. Ma­hi­git 90% ng mga na­ha­wa na may edad 59-pa­ba­ba ay gu­ma­ga­ling sa sa­kit.

Gu­ma­ling man sa sakit, hin­di na­ta­ta­pos ang ka­ni­lang pag­du­ru­sa. Hin­di ii­lan ang na­ba­on sa utang da­hil sa sob­rang ma­hal ng pag­pa­pa­os­pi­tal. Ma­ra­mi ang tu­luy-tu­loy na du­ma­ra­nas ng ka­ram­da­man at hi­rap ma­ka­ba­lik sa da­ti ni­lang bu­hay. Kung wa­la si­lang na­tang­gap na ayu­da, sub­sid­yo o ka­hit anong su­por­ta mu­la sa es­ta­do noong nag­ka­sa­kit si­la, la­long wa­la si­lang na­tang­gap pag­ka­ta­pos ni­lang ma­ka­lig­tas.

Sa Met­ro Ma­ni­la, umaa­bot sa ₱30,000 hang­gang ₱40,000 ka­da araw ang si­ngil ng mga pri­ba­dong os­pi­tal, wa­la pa ang ba­yad sa duk­tor. May mga pa­sye­nteng ba­na­yad ang sin­to­mas na nag­ba­yad ng ₱570,000 pa­ra sa 14-a­raw na pag­ka­ka­os­pi­tal. Ang ma­la­la­king os­pi­tal ay su­mi­si­ngil nang hang­gang ₱700,000 sa isang ling­gong pag­pa­pa­ga­mot, ka­hit pa hin­di uma­bot sa pag­ga­mit ng oxygen o ven­ti­la­tor ang pa­sye­nte.

Hin­di agad-a­gad na­wa­wa­la ang di­na­ra­nas na sa­kit ng mga na­ka­lig­tas sa Covid-19. Hin­di ii­lan ang nag-u­lat ng pa­na­ka-na­ka pa ring lag­nat, ubo, pag­ka­wa­la ng pan­la­sa at pang-a­moy, at ka­hi­ra­pan sa pag­hi­nga ka­hit ilang ling­go na si­lang idi­nek­la­rang lig­tas na. Hin­di pa ma­tantya kung ilan sa mga na­ka­lig­tas ang apek­ta­do sa ka­la­ga­yang ito, na ti­na­­ta­wag na “long” o ma­ha­bang Covid.

“Min­san nag­i­gi­sing pa rin ako na di na­kahi­hi­nga,” ayon kay Manny, tat­long bu­wan ma­ta­pos si­ya lu­ma­bas sa kwa­ran­ti­na. Da­la­wang be­ses si­yang nag­po­si­ti­bo at nagkwa­ran­ti­na sa loob ng da­la­wang bu­wan ba­go nag­ta­la ng ne­ga­ti­bo ang kan­yang test. Pa­ra gu­ma­ling, bu­mi­li si Manny ng mga bi­ta­mi­na at iba pang pam­pa­la­kas ng re­sis­ten­sya, ga­mit ang na­ti­ti­ra ni­yang ipon.

Hindi rin agad-a­gad na na­ka­ba­ba­lik sa tra­ba­ho ang mga na­ka­lig­tas. “Set­yembre ako unang nag­po­si­ti­bo at nagkwa­ran­ti­na,” ayon kay Pi­nang, isang mang­ga­ga­wa. Dis­yem­bre na pe­ro hin­di pa rin si­ya na­ka­ba­ba­lik sa tra­ba­ho. Tu­lad ng ma­ra­ming kum­pan­ya, re­ki­si­to sa kan­yang pi­nag­tat­ra­ba­hu­an ang mag­ne­ga­ti­bo mu­na ang mga na­ha­wa ba­go muling papasukin. “Li­mang be­ses na akong pa­u­lit-u­lit na nag­pa-­test pe­ro po­si­ti­bo pa rin,” ayon kay Pi­nang. Sa ka­hu­li-­hu­li­han, nag­pai­la­lim si­ya sa isang es­pe­syal na test pa­ra ma­la­man kung na­ka­ha­ha­wa pa ba ang bay­rus na na­sa kan­yang ka­ta­wan. “Si­mu­la pa lang ng tra­ba­ho, baon na agad sa utang,” sa­bi ni­ya. Ang ba­wat test ay nag­ka­ka­ha­la­ga ng mu­la ₱1,500 hang­gang ₱8,000, de­pen­de sa lu­gar at os­pi­tal. Hang­gang ₱3,409 la­mang ang si­na­sa­got ng Phil­He­alth at saka lamang kung ang mga test ay gi­na­wa sa ii­sang la­bo­ra­tor­yo o os­pi­tal.

“Nai­sip ko nang mag­re­sayn na lang sa tra­ba­ho,” sa­bi ni Pi­nang, “pe­ro ang hi­rap nga­yon ma­ka­ha­nap ng ibang ma­pa­pa­su­kan.” Na­nga­ngam­ba rin si­yang hin­di ni­ya ma­ku­ku­ha ang kan­yang mga be­ne­pi­syo sa pa­na­hong pi­na­ka­kai­la­ngan ni­ya ito. Sob­rang ba­gal at ma­sa­li­mu­ot ang pro­se­so ng pag-ap­lay at pag­ku­ha ng be­ne­pi­syo sa Social Secu­rity System. “Noong Oktub­re pa nag­si-re­sayn ang kat­ra­ba­ho ko pe­ro Di­sye­mbre na, wa­la pa rin si­lang sickness be­nefit na na­ta­tang­gap,” dag­dag ni­ya.