Isa ang “Su­long” sa mga bar­yo nga sa­kup sang Enhanced Na­tio­nal Gree­ning Prog­ram (E-NGP), ang pal­tik nga prog­ra­ma nga re­po­res­ta­syon sang reak­syu­nar­yong es­ta­do. Di­ri, gi­na­ga­mit sang es­ta­do, ka­tu­wang ang mi­li­tar, ang prog­ra­ma pa­ra aga­won ang du­ta sang mga ma­ngu­ngu­ma kag isu­long ang kam­pan­ya kontra-in­sur­hen­sya.

Pa­ma­tu­od si­ni ang gi­na­pa­ta­wag nga pu­long sang mga sul­da­do nga nag-o­ku­par sa bar­yo sa nga­lan sang Re­too­led Com­mu­nity Sup­port Prog­ram (RCSP) sang Peb­re­ro. Di­ri, gin­ka­tu­wang sang mi­li­tar ang lo­kal nga De­partment of Envi­ron­ment and Na­tu­ral Re­so­urces (DENR) pa­ra idu­so ang pag­pa­na­nom sang ko­mer­syal nga mga ka­hoy nga in­di mag­nu­bo sa 68 ek­tar­ya nga du­ta nga daan na nga gi­na­ta­lau­ma. Gin­dik­ta sang DENR ang pag­pa­na­nom sang tuog kag na­ga sa su­lod sang tat­lo ka tuig, kag ka­wa­yan pag­ka­ta­pos ani­hon ang mga ini.

Nag­ta­la­na ang DENR sang mga li­der sa bar­yo nga mag­pa­nag­tag sang ₱250 ka­da ad­law sa mga re­si­den­te sa pag­ta­nom sang ka­hoy. Wa­la sang kum­pen­sa­syon nga gi­na­ha­tag sa mga tag-i­ya sang du­ta nga apek­ta­do sang prog­ra­ma. Ham­bal lang sang ahen­sya nga ma­hi­mo ni­la nga ga­mi­ton ang mga ka­hoy sa pag­tu­kod sang ila ba­lay kag iban pang ki­na­hang­la­non. Nagpro­mi­sa man ini nga bu­li­gan sa pag­pa­ti­tu­lo sang mga apek­ta­do nga ulum­han.

Gin­pa­mi­lit sang ahen­sya ang pag­ta­num sang mga ka­hoy nga daan na nga pro­duk­ti­bo ang mga du­ta nga sa­kup si­ni. May mga ta­num na ang mga ini nga ni­yog, ka­mo­te, uta­non kag iban pang pag­ka­on nga ki­na­hang­la­non gid sang mga ko­mu­ni­dad. Sa nga­lan sang re­po­res­ta­syo­n, gi­na­ob­li­gar ang mga ma­ngu­ngu­ma nga gub-on ang mga ulum­han pa­ra mag­ta­num sang mga bin­hi sang ka­hoy nga isa ka met­ro kwad­ra­do ang dis­tan­sya sa ka­da isa.

Ang ma­tu­od, pang­ta­bon lang ang pag­ta­nom sang ka­hoy pa­ra aga­won ang mga du­ta nga gin­hi­mo na nga pro­duk­ti­bo sang mga ma­ngu­ngu­ma. Gin­dek­la­rar sang DENR nga fo­rest land o du­ta nga ka­gu­la­ngan ang mga du­tang ag­ri­kul­tu­ral pa­ra iba­lik ang pag­pa­nag-i­ya sa es­ta­do kag paar­ki­la­han o iba­lig­ya ang mga ini sa du­mu­lu­ong nga ko­mer­syal nga mga plan­ta­syo­n, sa mga da­ku nga aga­lon nga may­du­ta kag ila ka­so­syo nga mga bu­ruk­ra­ta.

Ga­may kag hi­nga­lit lang ang ₱250 ka­da ad­law nga su­hol sa pag­pa­na­nom sang DENR. Mas ma­nu­bo ini sa gi­na­ta­la­na nga ₱295 mi­ni­mum nga swel­do sa mga ma­mu­mu­gon ag­ri­kul­tu­ral sa re­hi­yon. (Sa Ley­te, na­ga­lab-ot lang sa ₱11 ka­da ad­law ang gi­na­ba­yad sa mga ta­ga­ban­tay sang ka­hoy.) May ara man nga ₱6,000 mul­ta kag ma­hi­mo nga ma­ku­long ang ma­ngu­ngu­ma nga ma­ka­sa­mad sang ta­nom.

Ka­ba­hin ang pag­ga­mit sa mga si­bil­yan nga ahen­sya pa­re­ho sang DENR sa is­ke­ma nga who­le-of-government sang reak­syu­nar­yong gub­yer­no. May ara nga mga ka­so nga gi­na­ga­mit ang ku­no map­ping sang re­po­res­ta­syon pa­ra sa hi­li­ku­ton pa­nik­tik. Gi­na­ka­sang­ka­pan man sa RCSP ang NGP pa­ra ha­ta­gan ra­son ang pre­sen­sya sang mga sul­da­do sa bar­yo.

Ba­ngud li­mi­ta­do ang bad­yet nga gi­na­ha­tag sa mga ba­ra­ngay, gi­na­ha­li­nan ini sang in­di pag­hang­pa­nay sa tu­nga sang mga re­si­den­te. Gi­na­li­so sang DENR ang aten­syon sang mga ma­ngu­ngu­ma sa pai­ya-i­ya nga pag­pa­na­nom sang ka­hoy nga na­ga­sa­mad sa ila pag­hi­liu­sa kag pag­bu­li­gay.

Hang­kat sa mga bar­yo pa­re­ho sang Su­long nga na­muk­lat sa pag­pa­nip­lang sang E-NGP kag ma­ngin ma­bi­nan­ta­yon sa pag­su­lod sang mga ne­go­sya­nte sa ag­rofo­restry sa ila mga er­ya. Ki­na­hang­lan ini pa­ra ma­de­pen­sa­han ang naang­kon na ni­la nga ka­da­lag-an sa ag­rar­yong re­bo­lu­syon sa ila mga bar­yo.

(Gin­ku­ha sa La­rab, Hul­yo 21, 2021.)