Nagalangoy sa dagat sang ganansya ang mga Villar
Ginbuhos sang nagalab-ot sa 60,000 kabalayan kag negosyo sa Angeles City halin sang Mayo 14 ang ila kaakig sa palpak nga serbisyo sa tubig sang PrimeWater Infrastructure Corporation nga ginapanag-iyahan sang bilyunaryo nga si Manny Villar. Masobra isa ka semana nga nag-antus ang mga residente sang 22 sa 33 barangay sang amo nga syudad sa kawad-on sang tubig sa tagsa nila ka lugar. Kon nagailig man, mahina o mahigko ang tulo sa mga gripo.
Ang garuk nga serbisyo nga ini pagsulit sang halos adlaw-adlaw nga kalbaryo sang mga konsyumer halin sang Nobyembre 2020. Sadto pa man gintumod na nila nga naglala ang kahimtangan sang serbisyo sang tubig halin sang magsulod ang PrimeWater kag Angeles City Water District sa joint venture agreement (JVA) nga nagsaylo sang pangpublikong serbisyo pakadto sa pribadong kontrol.
Ang reklamo sa Angeles City amo man ang reklamo sang mga konsyumer kag empleyado sang madamo nga iban pang water district nga ginkontrol sang PrimeWater. Sa Caraga, ginsiling sang mga manedyer sang mga water district nga tuman nga disbentaha kag pabug-at sa publiko ang mga kontrata bangud ginhatag sa PrimeWater ang operasyon, pagmentenar kag pagsukot sa serbisyo sa tubig. Kabahin ang mga kontrata sang PrimeWater sa naghatag sang minilyon nga ganansya kay Manny Villar, dugang sa iya nga mga negosyo sa kadutaan kag pabalay. Sa idalom sang paghari ni Rodrigo Duterte, tuig-tuig siya nga nagahugakom sang ganansya kag subong pinakamanggaranon nga bilyunaryo sa pungsod.
Nagahugakom sang minilyon nga piso sa gubyerno
Tuig-tuig nagagamay ang kita sang mga water district sa mga banwa kag syudad sang Mabalacat, San Fernando, Floridablanca, Guagua kag Lubao, tanan ara sa Pampanga.
Sang 2020, naglab-ot sa abereyds nga ₱24.42 milyon ang nalista nga pagkapyerde sang mga ini. Ini sang umpisa nga kontrolon sang PrimeWater ang mga pangpubliko nga ahensya sa distribusyon sang tubig.
Sa pihak nga bahin, nagakuripon naman sang kita ang PrimeWater nga may kontrol sa distribusyon sang tubig. Sa syudad sang San Fernando pa lang, naghugakom sang abereyds nga ₱6.8 milyon tuig-tuig ang kumpanya sang 2017-2020.
Sa kaiping nga prubinsya, napyerde sang ₱33 milyon ang Tarlac City Water District halin sang magsulod sa JVA sang 2019. Sa Bulacan, pyerde man ang Marilao Water District sang ₱50 milyon sa una nga tuig pa lang.
Sang 2021, ginreport sang Commission on Audit ang mga paglapas sang PrimeWater sa mga kontrata nga indi magnubo sa 38 water district sa bilog nga kapupud-an. Kabahin sa mga ini ang pagsekreto sang plano sa tungaay sang kita kag kawad-on sang plano sa pagpauswag kag pagsiguro sang suplay sang tubig.
Wala man nagbayad sang buhis sa prangkisa ang PrimeWater, bisan sang ginkasugtan nga deposito nga pondo sa water district. Bisan pa man, wala nagpagwa sang puhunan ang kumpanya para pauswagon ang yutilidad, kag ginapasakbat ang mga ini sa mga water district.
Samtang, ang kinaandan nga konsyumer ang ginapuga sa pihak sang kulang, palpak kag mahal nga serbisyo. Nangin kinaandan sa mga prangkisa sang PrimeWater ang pagtaas sang sukot bisan wala sang pangpubliko nga konsultasyon.
Nagalab-ot sa 300% ang abereyds nga pagdaku sang sukot sa mga konsyumer. Nangin malubha man ang malaparan nga pagkuha sa mga empleyado sang water district para bayluhan sang tinawo nga wala sang benepisyo. Gani nangin silak sang paglaum ang madinalag-on nga pagbato sang unyon sang mga empleyado sang Bacolod City Water District (Baciwa) sang Agosto 2021 batuk sa iligal nga pagpahalin sa 60 myembro nila.
Nagadagsa sang pabor
Kabahin si Manny Villar sa mga labing ginapaboran nga oligarko pagkatapos nga pondohan niya ang pagkandidato bilang presidente ni Rodrigo Duterte sang 2016. Maluwas sa yabing mga pusisyon sa gubyerno para sa mga Villar, lakip ang mga JVA sang PrimeWater sa masustansya nga kontrata sang ginpangbayad-utang ni Duterte sa iya padrino.
Halin sang 2016 agresibo na nga ginsulod sang PrimeWater ang mga water district. Halin sa masobra 70 lang sang katapusan sang 2019, pagsulod sang 2021 kontrolado na ni Villar ang mga yutilidad sa tubig sa may 124 banwa kag syudad sa bilog nga pungsod, o halos sangkap-at sang mas o menos 500 water district sa Pilipinas.
Subong nga nagbaskog pa ang gahum sa pulitika sang pamilya Villar nga nagabutang sa peligro sa nabilin pa nga mga water district, ginaguhit man sang mga konsyumer pareho sang sa Angeles City, kag mga empleyado tulad sang sa Baciwa ang ila nga pagpangapin.