Laksiden dagiti palso a kari ni Marcos iti panagrang-ay ken kappia

,
EnglishBisayaPilipinoHiligaynon

Ni Ferdinand Marcos Jr. ti hepe nga ehekutibo iti neokolonyal nga estado. Agtaud isuna iti burukrata kapitalista a dinastiya a Marcos a nakaurnong ti nakadakdakkel a gatad ti kinabaknang iti unos ti dandani dua a dekada ti diktadura a turay manipud 1970s agingga iti tengga ti 1980s.
Ibagbagi ni Marcos ti interes dagiti mangirurumen nga imperyalista a bangko ken gangannet a multinasyunal a korporasyon iti Pilipinas, ken dagiti agar-ari a mananggundaway a dasig ti dadakkel a burges kumprador ken dadakkel nga apo’t daga.

Ngem inton bigat – a panangited na ti umuna nga state of the nation address iti sango ti nagtipon a sesyon ti reaksyunaryo a kongreso ti Pilipinas – ni Marcos ket agpammarang a representasyon ti “ordinaryo a Pilipino”, wenno maysa a makaawat wenno makipagrikna iti inaldaw a panagsagaba da iti sango ti tumaytayok a presyo ti gasolina ken taraon, nababa a sweldo ken kinakurang ti sapul, nadagsen a buwis, kinaawan-daga, kinaawan-pagtaengan, bisin ken kinakurapay.

Ammo la unay ni Marcos ti nasaknap a diskuntento a pinataud ti nakaro a sosyo-ekonomiko a kondisyon a mangparparigat iti umili iti sango ti domestiko ken sangalubongan a krisis ti ekonomiya. Determinado nga aramiden na ti amin tapno allilawen ti umili kadagiti umaw-aweng a kari ti panagdur-as ken agbukel ti ilusyon ti panagrang-ay tapno agpataud ti palso a namnama, ken itunda ti umili iti pannakaulaw ken pannakaparalisa ti kagimongan.

Kas kadagiti immuna kenkuana, itandudo ni Marcos dagiti kapada a neoliberal a patakaran iti ekonomiya, nga iti napalabas nga uppat a dekada ket nangdadael iti produktibo a pwersa ti pagilian, ken nangitennag iti Pilipinas kas agpalpalama ti utang ken kas puta nga agserserbi kadagiti gangannaet a kapitalista. Kadagiti makunkuna nga economic managers na, nga amin ket sinanay ti IMF-World Bank ken kampeon ti neoliberalismo, sigurado nga ipatungpal ni Marcos dagiti kontra-umili a patakaran ken addang a mangitantandudo iti atrasado nga ekonomiya a pagnumaran dagiti gangannaet nga agpapautang ken gangannaet nga agpupuonan. Ni Marcos ket:

 

(1) manglapped iti panagngato ti sweldo ken ituloy na ti patakaran ti pleksible a tegged (kontraktwalisasyon); (2) mangituloy iti monopolyo ti daga ken pyudal a panagkikil iti minilyon a mannalon (abang ti daga, saan a mabayadan nga utang, nababa a presyo ti produkto ti talon); (3) mangilukat ti ad-adu pay a dagdaga para iti minas ken plantasyon dagiti dadakkel a gangannaet a kapitalista; (4) mangituloy iti patakaran ti panagiluwas ti tegged kas solusyon iti nasaknap a parikut ti kinaawan-panggedan ken tapno mangpataud ti gangannaet a kwarta; (5) mangipataw ti ad-adu pay a buwis iti konsumo ti umili ken babassit a negosyo, kabayatan nga agited ti insentibo ti buwis kadagiti gangannaet a dadakkel nga agpupuonan; (6) mangituloy iti liberalisasyon ti gangannaet a panagpuonan iti nabatbati pay a paset ti ekonomiya;  (7) mangituloy iti patakaran ti agrikutural a produksyon para iti eksport; (8) mangipatungpal ti pangkagimongan nga addang para iti panagsalimetmet ken kissayan ti panaggastos para iti edukasyon, pampubliko a salun-at, pangkagimongan a pagimbagan ken serbisyo publiko; (9) mangilukat ti ad-adu pay a proyekto ti imprastruktura a pinondoan ti gangannaet a pakaibilangan dagiti dam ken dadakkel a proyekto ti reklamasyon a mangperperdi ti aglawlaw; (10)  mangpalubos kadagiti opereytor ti pampubliko a yutilidad (danum, elektrisidad, internet) a mangituloy ti panangingato ti bayad iti serbisyo iti laksid ti saan a nasayaat a serbisyo; ken dadduma pay.

Dagitoy a patakaran ni Marcos ket kontra-umili ken kontra-pagilian ken umannurot kadagiti imposisyon dagiti imperyalista a bangko ken multinasyunal a korporasyon. Dagitoy ket mangpakaro iti kasasaad dagiti maidadanes ken magungundawayan a dasig dagiti mangmangged, mannalon ken peti-burgesya. Pakaruen dagitoy ti atrasado, agraryo ken saan nga industriyalisado a kasasaad ti ekonomiya ti Pilipinas.

 

Ikagumaan ni Marcos a palidemen ti pannakaawat wenno iyadayo ti atensyon ti umili kadagitoy a patakaran babaen ti panangitandudo kadagiti pabuya a programa a buyugan ti engrade ngem kawaw a karkari. Kaspangarigan, indeklara na dagiti plano iti panangitandudo ti “seguridad ti taraon ken soberanya” ngem awan ti plano na tapno sungbatan ti basaran a parikut iti pyudal a panaggundaway kadagiti minilyon a mannalon nga agab-abang ti daga kadagiti kapagayan, kamaisan ken kaunasan, wenno isardeng ti panagpalawa kadagiti plantasyon para iti pang-eksport a mula wenno gibusan ti patakaran ti liberalisasyon ti importasyon ti agrikultural a produkto. Agsarsarita iti panangingato iti produktibidad ti agrikultura babaen ti programa iti panagutang a kapada ti Masagana 99 a nanggabur kadagiti minilyon a mannalon iti binuntuon nga utang. Kas ken ama na, posible nga agparnuay ni Marcos Jr. ti bukod na a kampanya ti Nutribun tapno paruaren a sungsungbatan na ti pagimbagan ti umili, bayat nga iti aktwal ket pakpakaruen na ti ramut ti kinakurapay ken panagbisin.

 

Iti karatula ti “panagkaykaysa,” natibker nga ipatpatakder ni Marcos ti otoritarian a rehimen babaen ti nakadakdakkel a bileg ti pwersa a seguridad ti estado. Ti ababa a panawen manipud nagtakem ni Marcos ket namarkaanen kadagiti insidente ti labsing iti linteg a panagaresto ken pulitikal a panaglipit. Dagiti dadaulo kadagiti timpuyog ti umili ket mapunpuntirya para iti panaglipit tapno ipataw ti klima ti buteng. Inpangaton dagiti upisyal ti militar ken pulis ti tukad ti pasista a retorika, agdadata a manglaklaksid iti karbengan ti umili nga aguummong ken nawaya a panagiyebkas, ken pakpakaruen da ti panagappan ken terorista a panagbirngas.

 

Iti kaaw-awayan, dagiti addang ti linteg militar ket silulukat a maipatpatungpal kadagiti barbaryo ken dagiti komunidad ket mapuppupok, mabangbangenan ken ok-okuparen dagiti militar ken pulis. Dagiti masa a pesante ken minorya nga umili ket maat-atakar ken main-interroga kadagiti pagtaengan da, awan-sarday a mabutbuteng ken mapilpilit a makitinnulong kadagiti militar tapno saan a maarestar, matortyur wenno mapapatay. Umad-adu dagiti narugit a limed nga operasyon ti AFP nu sadinno a dagiti atake kadagiti sibilyan ket maipabasol iti BHB (Bagong Hukbong Bayan).

 

Iti pammagbaga dagiti upisyal ti nailian a seguridad, pilpilien ni Marcos nga saan nga ikaso dagiti sosyo-ekonomiko a ramut ti armado a risiris, nu di ket iduron ti “lokalisado a saritaan iti kappia,” a pangkalub iti umir-irteng a gubat a saywar ken operasyon ti intelidyens laban kadagiti masa a pesante tapno pwersaen dagitoy nga isuko ti panagidepensa ti daga da. Ti ultimo a panggep ti “kappia” ni Marcos ket tapno wayaan ti dalan para iti iseserrek dagiti gamrud a multinasyunal a korporasyon ti minas ken plantasyon, kasta met ti imprastruktura, ekoturismo ken proyekto ti enerhiya. Ag-agawen dagiti Amerikano a multinasyunal a korporasyon ti agarup 300,000 ektarya nga agrikultural ken ansestral a dagdaga idiay Mindanao.

 

Iti pananggammat da iti turay, nakaturong dagiti Marcos a balbaliw nga ikonsolida ken padakkelen pay ti tinakaw da a kinabaknang nga agarup nasurok $10 bilyon nga inurnong da babaen ti panagtakaw ken korapsyon iti sidong ti martial law. Ponpondoan ti higante a kinabaknang dagiti Marcos saan laeng a ti nabarayuboy a panagbiag da, ngem napatpateg pay, ti lumawlawa a dinastiya da iti pulitika.

 

Awan sabali nga addang ti umili a Pilipino a karkariten ti kontra-umili, aso-aso ken pasista a rehimen US-Marcos, nu saan nga iyabante ti nailian demokratiko nga interes da babaen ti militante a dangadang. Babaen ti panagpalawa ken panagpapigsa iti timpuyog da, saan nga ipalubos ti umili a maparukma da iti pasista a pammutbuteng, ken alaen da amin a gundaway tapno napinget nga irupir dagiti kadawatan ken tarigagay da. Rumbeng a maipangato ti tukad ti panagkaykaysa ti umili. Kasapulan a maipangruna ti panangibangon, panangpalawa ken panangpapigsa kadagiti unyon ti mangmangged, timpuyog ti masa ken nadumaduma nga asosasyon kadagiti pabrika, komunidad, iskwelaan, upisina, tiendaan, simbaan ken dadduma pay a lugar a pagubraan ken pagtataripnongan. Nasken a mapadur-as dagiti taktika ken pamuspusan ken maipakat para iti panagpatignay ken panangkonsolida kadagiti abante a seksyon ti masa tapno mapatibker ti makintengnga a seksyon para iti pangkagimongan ken pulitikal a tignay.

 

Ti kamulatan ken militante a determinasyon ti umili a salakniban ti pampulitika, sosyo-ekonomiko ken pangkultura a karbengan da ket masapul a maingato babaen ti awan-pannakabannog a pampulitika nga edukasyon ken panag-organisa. Dagiti nabara nga isyu iti inaldaw, manipud iti panagngato ti presyo ti gasolina ken taraon, agingga iti proxy war ti US iti Ukraine, ket masapul a matalantan iti nalawa a masa ti umili manipud iti demokratiko ken patriotiko a perspektiba da.

Kasapulan nga iduron ti umili dagiti kadagusan a kadawatan para iti panagngato ti sweldo, nababbaba a presyo ti lana ken dadduma pay a gagatangen, nababbaba nga abang ti daga ken pannakawaswas ti usura, para iti nangatngato a presyo ti produkto iti talon, karbengan iti pagkalapan, libre a publiko nga edukasyon ken publiko a salun-at, subsidyo para iti produksyon, ken dadduma pay a kadagusan a kadawatan iti tengnga ti kumarkaro a krisis iti ekonomiya. Kasapulan a sipipigsa a supyaten ti pannakaipataw ti baro a buwis dagiti konsyumer, ti otomatiko nga alokasyon para iti pagbayad ti utang, awan-mamaay na a panaggastos ti militar ken pulis, nangina ken makadadael a proyekto ti imprastruktura, panagpalawa dagiti kumpanya ti minas ken plan-tasyon ken dadduma pay a kontra-umili a patakaran ken programa. Dagitoy nga isyu ket kasapulan a maisilpo ken maipangato iti basaran a nailian demokratiko a kadawatan para iti libre a pannakaiwaras ti daga ken nailian nga industriyalisasyon.

 

Nasken a labanan ti umili ti panangballikog iti pakasaritaan nga itantandudo ni Marcos tapno kaluban ti nasaknap a panagabuso iti karbengan, korapsyon ken nailian a panagliput iti sidong ti diktadura a US-Marcos I. Rumbeng a lagipen ken umadaw da ti inspirasyon manipud iti nabanwar a panaglaban da iti diktadura, nangruna para iti umadani a maika-50 a tawen ti deklarasyon ti martial law.

 

Dagiti limed a timpuyog ti masa a kaalyado ti National Democratic Front of the Philippines (NDFP) ket rumbeng a mapapigsa ken maibangon dagiti baro a balangay. Kasapulan nga agipatungpal da ti naanep a rebolusyonaryo a propaganda iti masa ken rebbengen ti panangsuporta iti BHB iti amin a mabalin a pamuspusan, kabilang ti pananagur-or ti pinansyal ken materyal a suporta para iti hukbo ti umili, ken panagrekrut kadagiti baro a Nalabbaga a mannakigubat.

 

Ti nalawa nga anti-pasista a nagkaykaysa a prente ket nasken a mapalawa pay ken mapapigsa tapno malabanan ken maisina ti rehimen Marcos iti amin a tay-ak ti dangadang. Malaksid kadagiti basaran a sektor ti mangmangged ken pesante, kasapulan a pagtitipunen daytoy a nalawa a nagkaykaysa a prente dagiti indibidwal ken organisasyon manipud iti akademya, agingga iti simbaan, ti kultural a komunidad, mangisursuro, kasta met dagiti negosyante ken amin a napagura a seksyon ti agar-ari a dasig ken iti intar ti militar ken pulis.

 

Ti Bagong Hukbong Bayan (BHB) ket rumbeng nga agpinget a mangiyabante iti gubat ti umili babaen ti nalawa ken nainget a gubat a gerilya iti lumawlawa ken umun-uneg a base a masa. Naipreserba ti BHB ti kadakkelan a pwersa ken narimbawan na ti dadakkel nga opensiba ken panagbomba iti ere a kampanya ti AFP iti napalabas a 3-4 tawen babaen ti taktika a gerilya iti panagwaras, panagakar ken konsentrasyon ken babaen ti panangpauneg ken panangpalawa iti base a masa na. Ti BHB ket adda iti posisyon nga ad-adda pay a lumawa ket dumakkel. Kasapulan a panggepen na nga agrekrut ti dadakkel a bilang ti baro a Nalabbaga a mannakigubat manipud kadagiti masa a pesante, kasta met manipud kadagiti mangmangged ken peti-burges nga intelektwal kadagiti syudad. Iti sango ti kumarkaro a represyon iti sidong ni Marcos, kasapulan a sisasagana ti BHB a rekruten kas Nalabbaga a mannakigubat dagiti masa nga aktibista ken dagiti lider a target ti ekstra-hudisyal a pammapatay wenno panag-aresto, wenno mangipaay kadakuaga iti pagkamangan kadagiti sona a gerilya wenno base nga erya.

 

Nasken nga ituloy a kumprehensibo a papigsaen ti Partido ti bagbagi na tapno maidauluan ti umili iti amin a tay-ak ti panaglaban iti rehimen US_Marcos. Dagiti yunit ti Partido ket rumbeng nga agipatungpal ti napigsa nga ideolohikal a kampanya tapno pagadalan ti Marxismo-Leninismo-Maoismo ken ti aplikasyon daytoy iti rebolusyon a Pilipino babaen ti tallo-tukad a kurso ti panagadal. Iti amin a tukad, dagiti yunit ti Partido ken kadre ket kasapulan nga agisayangkat ti panagtasa, ken panagdillaw ken panagdillaw-iti-bagi tapno marimbawan dagiti kakapuyan ken pagkurkurangan ken paruten dagiti ramut dagitoy. Dagiti sangay ti Partido ket nasken a mapapigsa, ken maibangon dagiti barbaro. Rumbeng a dagdagus a rekruten ti Partido dagiti abante nga aktibista manipud kadagiti limed nga organisasyon ti masa.

Babaen kadagiti rinibo a sangay na, isigsigurado ti Partido a nauneg a nakairamut iti umili ken addaan kabaelan a mangidaulo kadagiti dangadang ti masa kadagiti pabrika, komunidad dagiti mangmangged, komunidad dagiti pesante ken mangngalap, kadagiti ubibersidad ken upisina. Nasken a papigsaen ti Partido dagiti sangay ken grupo na iti amin a tukad ti BHB tapno natibker a maidauluan ti rebolusyonaryo nga armado a dangadang.
Ti nakaro a krisis ti malakolonyal ken malapyudal a sistema iti Pilipinas ket manamnama a kumaro pay iti sidong ti kontra-umili, aso-aso ken pasista a rehimen Marcos. Dagiti kundisyon ket manamnama a kumaro pay iti tengnga ti pumapaut a sangalubongan a kapitalista a krisis ken ngumatngato nga inter-imperyalista nga armado a risiris a nagresulta iti pannadistorbo iti produk-syon ken suplay. Ti atrasado, agraryo ken saan nga industriyalisado nga ekonomiya ti Pilipinas ket ad-adda pay a bulnerable kadagiti kombulsyon iti ekonomiya ken kagimongan.

Ti duron ti rehimen US-Marcos para iti ad-adu pay a neoliberal a patakaran, ti pasismo ken panagrukma na kadagiti imperyalista ket mangpatpataud kadagiti kondisyon a paborable iti panangisayangkat iti rebolusyonaryo nga armado a dangadang ken amin a porma ti panaglaban. Ti umili a Pilipino ket ad-addaa pay a determinado a mangilaban iti nailian ken demokratiko a tarigagay da. Kasapulan a natibker a pumusisyon ti Partido, ken idauluan ti maidadanes ken magungundawayan a Pilipino iti panangiyabante iti demokratiko a rebolusyon ti umili.##

Laksiden dagiti palso a kari ni Marcos iti panagrang-ay ken kappia