Impo­sib­leng wa­lang ki­na­la­man si Rod­ri­go Du­ter­te sa na­ga­nap na “eng­ran­deng sab­wa­tan” pa­ra hut­hu­tan ang gub­yer­no ng bil­yun-bil­yong pi­so sa ka­sag­sa­gan ng pan­dem­ya noong na­ka­ra­ang taon. Na­sa sentro si­ya ng pang­ga­gantso na isi­na­ga­wa pa­ngu­na­hin sa pa­ma­ma­gi­tan ng kai­bi­gan ni­yang ne­go­sya­nteng Chi­ne­se at tagapayo sa ekonomya na si Micha­el Yang, mga upi­syal ng Phar­mally Phar­maceu­tical Cor­po­ra­tio­n at mga da­ti at ka­sa­lu­ku­yang upi­syal ng Procu­re­ment Service ng De­partment of Bud­get and Ma­na­ge­ment (PS-DBM).

Ito at iba pa ang la­man ng ini­syal na ulat ng Se­na­te Blue Rib­bon Com­mit­tee (BRC) na isi­na­pub­li­ko ni Sen. Richard Gor­don noong Oktub­re 19. Ini­la­bas ng Se­na­do ang ulat sa ka­bi­la ng mga pambu­bus­ka, pan­la­la­it at pa­ni­nin­dak ni Du­ter­te sa mga se­na­dor sa tang­kang ha­ra­ngin ang pag­di­nig na si­ni­mu­lan noong Agos­to 18. Hin­di na­pi­gi­lan ang im­bes­ti­ga­syon ka­hit sa bi­nan­ta­an ni Du­ter­te ang mga se­na­dor na ipa­pa­ku­ku­long at ipi­nag­ba­wal ang pag­da­lo ng mga myembro ng kan­yang ga­bi­ne­te sa mga pag­di­nig.

Pi­na­hin­tu­lu­tan ni Du­ter­te ang kan­yang mga kai­bi­gan na li­ma­sin ang pon­do ng gub­yer­no, ayon sa se­na­dor. Ka­bi­lang sa mga naung­kat na ano­mal­ya ng BRC ang su­mu­su­nod:

1) Maa­no­mal­yang ipi­na­sa ng De­partment of Health (DOH) ang ₱47.7 bil­yong pon­do ni­to sa PS-DBM noong Abril 2020 nang wa­lang angkop na do­ku­men­ta­syo­n. Ang PS-DBM ay pi­na­mu­mu­nu­an noon ni Christop­her Lao, tau­han ng upi­si­na at ma­ki­nar­ya sa pa­nga­ngam­pan­ya ni Du­ter­te noong 2016.

2) Mu­la sa pon­do ng DOH, igi­na­wad ni Lao sa Phar­mally ang di ba­ba­ba sa wa­long kontra­tang na may ka­buuang ha­la­ga na ₱11.486 bil­yon ka­hit wa­la itong sa­pat na ka­pi­tal.

3) Ma­hi­git dob­le ang pre­syo ng mga per­so­nal pro­tective equip­ment na bi­ni­li ng PS-DBM mu­la sa Phar­mally sa ha­la­gang ₱1,910 ka­da set ga­yong may nag­be­ben­ta ng ₱945 ka­da set noong pa­na­hon ding iyon.

4) Ha­los dob­le ang pre­syo ng mga test kit na bi­ni­li ng PS-DBM sa Phar­mally sa ha­la­gang ₱1,720 ka­da isa ga­yong ibi­ne­ben­ta ito sa ₱925/pi­ra­so ng ibang kum­pan­ya.

5) Pe­ke ang ad­res na ini­la­gay ng tat­long upi­syal ng kum­pan­ya ng ka­ni­lang upi­si­na, ga­yun­din ng ka­ni­lang ti­nu­tu­lu­yan at da­hil di­to ay hin­di si­la ma­ha­gi­lap sa unang mga ling­go ng pag­di­nig.

6) Ang may-a­ri ng Phar­mally na si Huang Tzu Yen, at ang fi­nancier ni­to na si Micha­el Yang ay na­ha­ha­rap sa ka­song pang­ga­gantso sa Tai­wan. Lu­ma­bas sa pag­di­nig na “pi­na­hi­ram” ni Yang ang Phar­mally ng mil­yun-mil­yong pi­song ka­pi­tal pa­ra ipam­ba­yad sa mga sup­la­yer ni­to na na­ka­ba­se sa Chi­na. Ta­li­was ito sa unang pa­ha­yag ni Yang na wa­la si­yang ki­na­la­man sa Phar­mally, li­ban sa pag­pa­pa­ki­la­la sa mga upi­syal ni­to sa mga kum­pan­yang sup­la­yer sa Chi­na.

7) Ini­lu­sot ng Phar­mally ang expi­red na mga face shi­eld sa pa­ma­ma­gi­tan ng pag­ba­go ng mga expi­ra­ti­on da­te sa mga ka­hon ni­to.

8) Pi­na­la­bas ng PS-DBM na nag­ka­ro­on ng mga de­li­be­ri ng mga ga­mit-me­di­kal ka­hit hin­di ito to­too.

9) Gi­na­mit ng Phar­mally ang mga erop­la­no ng AFP pa­ra ku­mu­ha ng sup­lay sa Chi­na.

10) Hin­di nag­ba­yad ng bu­wis ang Phar­mally sa Pi­li­pi­nas sa ka­bi­la ng pagtabo nito ng bil­yun-bil­yong pi­so mu­la sa mga kontra­ta ng gub­yer­no.

Kaug­nay ni­to, ini­re­re­ko­men­da ng BRC ang pag­sa­sam­pa ng mga ka­song kri­mi­nal, ka­bi­lang ang perjury o pag­si­si­nu­nga­ling, la­ban kay Yang. Ka­ka­su­han din ang da­ting officer-in-char­ge ng PS-DBM na si Lloyd Chris­top­her Lao, at ka­sa­lu­ku­yang di­rek­tor ni­to na si War­ren Liong ng mga ka­song ka­ti­wa­li­an, ko­rap­syon at pan­li­lin­lang sa ka­ban ng ba­yan. Sa­sam­pa­han din ng ka­song pal­si­pi­ka­syon ng mga do­ku­men­tong pam­pub­li­ko ang mga upi­syal ng PS-DBM na pu­mir­ma sa mga pa­pe­les ng mga pe­keng de­li­be­ri.

Ka­ka­ha­ra­pin na­man ng mga di­rek­tor at upi­syal ng Phar­mally ang ka­song kri­mi­nal ng pag­si­si­nu­nga­ling, pag­bi­bi­gay ng mga ma­ling im­por­ma­syo­n, es­tafa at mga pag­la­bag sa Ba­ya­ni­han To Heal As One Act.

Na­na­na­ti­ling na­sa kus­to­di­ya ng Se­na­do si Linconn Ong, isa sa mga upi­syal ng kum­pan­ya, du­lot ng kan­yang pag­tang­ging ibun­yag kung mag­ka­no ang “i­pi­na­hi­ram” ni Yang sa Phar­mally.

Sa mga ulat, nag­ta­ta­go na si Yang at ang ma­ta­ta­as na upi­syal Phar­mally ba­go pa isa­pub­li­ko ng Se­na­do ang mga re­ko­men­da­syong ito. Ma­la­ki ang po­si­bi­li­dad na wa­la na ang mga ito sa ban­sa, ayon sa ser­ge­ant-at-arms ng Se­na­do.

Noong Oktubre 19, nagprotesta ang mga progresibong organisasyon sa harap ng Senado upang singilin ang rehimeng Duterte sa pangungurakot at paglulustay nito ng pondo sa pandemya. Bago nito, naglabas ng pahayag ang mahigit 300 duktor pa­ra kundenahin ang mga upisyal ng rehimen na “walang alam, wa­lang hiya at sugapa.”